Саяхан загалмайн шашинтан гэж нэрлэгддэг нэгэн хүнтэй хэдэн хором ярилцсан юм. Би түүнээс “Таны итгэдэг номонд бурхан Адам гэж эрэгтэй хүн бүтээжээ. Дараа нь түүний нэг хавиргыг авч Ева гэх эмэгтэй болгон хувиргаад, Адам тэр яс махныхаа тасархайтайгаа (өөрийнх нь хавирга тул) нөхцөж, таван хүүхэд төрүүлээд төрсөн ах, дүүс хоорондоо ханьсан энэ дэлхийн хүн ам бараг долоон тэрбум болтлоо өссөн гэдэгт итгэдэг үү?” гэж асуухад тэрээр их л бардам байдлаар “итгэдэг” гэж хариулсан юм.
Дараа нь тэр надаас “харин таны итгэдэг “Нууц товчоон” дээр чинь Монголчууд Чоно, Марал гөрөөс хоёроос үүссэн гэж байдаг. Амьтнаас хүн төрөх үү? Та итгэдэг гэж үү?” гэж асуулаа.
Ганцхан энэ хүн ингэж асуусан бол тэр хүн түүхээ уншаагүй л юм байгаа биз гэж бодох байлаа. Харин олон хүн ингэж асуусан учраас би түүнд Бөртө чоно, Гоо марал домгийн амьтан уу? Хүн байсан уу? гэж урт түүх ярихаас өөр аргагүй болсон юм. Тийм ээ, Монголын Нууц Товчоонд дурдсанаар “Чингис хааны язгуур дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ чоно ажгуу. Гэргий нь Гоомарал ажээ. Тэнгис далайг гэтэлж ирээд Онон мөрний эх Бурхан халдун ууланд нутаглаж Батцагаан гэдэг нэгэн хөвүүнийг төрүүлжээ гэж гардаг бөлгөө. Энэ өгүүлбэрт гурван чухал зүйл байна.
1. Бөртө чоно, Гоо марал гэж хэн байв?
2. Тэнгис далайг гатлан ирээд гэж хаанаас ирэв?
3. Тэнгэр заяат гэж юун тухай өгүүлэв?
Үүнийг тайлбарлахаас өмнө бас сануулах юм байна.
а. Бөртө чоно , Гоо марал бүх Монголчуудын өвөг биш. Хиад Боржгон овогийн Тэмүүжингийн дээд өвөг болохыг
б. Энэ үйл явдлаас 1200 жилийн өмнө бидний язгуур дээд өвөг Хүннү гүрэн хүчирхэгжиж байсныг,
в.Баянхонгор аймгийн Нарийн голын саваас олдсон чулуун зэвсгүүд 800 мянган жилийн настай болохыг, Алтайн нуруунаас хүн гаршуулсан дэлхийн хамгийн эртний нохойны араг яс 33 мянган жилийн өмнөх, Увс аймгийн Сагил сумын Моожоо хадан дахь сүг зурагт нохой дүрсэлсэн байсан нь 12 мянган жилийн өмнөх болохыг
г. Алтайн нуруунд нутаглаж байсан овог аймгууд нүүдэллэн одоогийн төв Америкд очсон индианчууд гэдгийг. АНУ-ын Пенсильвани мужид археологчид 19 мянган жилийн өмнөх үеийн чулуун зэвсэг, мөн Америк, Оросын эрдэмтэд Алеутийн арал дээр хамтран хийсэн археологийн малталтаар Алеутийн арлаас олдсон чулуун зэвсэг зэрэг нь манай Монголын говиос олдсон чулуун зэвсэгтэй ижил болохыг. Мөн Алеутийн долоон арлын тав нь Атака-Адаг, Атка-Атга, Ikanud- Их нүд, Ikanutag-Эх нутаг , Ushka-Уушиг гэх зэрэг монгол нэртэй хэвээр байгааг. ДНК-ийн судалгаагаар Америкийн индианчууд Монгол гаралтай нь тогтоогдсоныг тус тус санах хэрэгтэй.
1. Бөртө чоно , Гоо маралыг эрдэмтэд МЭ VIII-IX зуунд Бурхан Халдунд ирж нутагласан гэж үздэг. Тэгвэл тэднийг амьдарч байх ахуй үеэс өмнө.
-800 000 жилийн өмнө Монгол нутаг дээр бидний өвөг ан хийгээд явж байж.
-30 мянган жилийн өмнө нохой гаршуулан тэжээж байж.
-үүнээс ч өмнө уран зураг сонирхон зурж байж.
Дашрамд хэлэхэд загалмайтнууд хүн үүсээд 14000 жил болсон гэж боддог. Тэгвэл тэдний анхны хүн Адамыг бурхан нь бүтээхээс ч өмнө 800 мянган жилийн тэртээд Монгол газар дээр хүн оршин байж. Тэгэхээр Бөрт чоно, Гоо Марал амьтан биш юм байна. Ийм л нэртэй бодит хүмүүс байсан байж таарах нь. Тэр үед хүүхдүүдээ золбоолог эсвэл гоо үзэсгэлэнтэй гэдэг утгаар ийм нэр өгдөг байсан хэрэг. Монголчууд 1750-1940-д он хүртэл түвд нэр, 1940 оноос хүүхдүүдээ баахан Орос нэр, 1960-д оноос хойш нар, сар, од, гариг, цэцэг … гэх мэт нэр. Сүүлийн үед “Нууц товчоо” номноос уншсан нэрээ хүүхдүүддээ өгдөг болсон байна. Мөн 1950 оны үед говийн аймгууд эцэг малын нэр Хуц, Ухна гэдэг нэрийг хүүхэддээ өгдөг байсан нь одоо ч байсаар байна. Бидний тасархай Америкийн Индианчууд одоо ч “Хурдан
буга”, “Хурц хараат бүргэд”, “Цагаан өд”, “Баавгай” зэрэг нэрүүдийг мэр сэр өгсөөр л байдаг.
Бөртэ гэдэг үг нь тодотгол юм голдуу хөх, хөх-саарал, саарал гэж орчуулсан байдаг. Гоо Марал бол үзэсгэлэнгийн билэгдэл тийм нэртэй бүсгүйчүүд одоо ч бий.
2. Харин яагаад “тэнгис далайг гатлан” гэж үг оров? Бид одоо далайг “Номхон далай”, “Атлантын далай” гэж ойлгодог бол тэр цагт “Их ус”-ыг тэнгис, далай хэмээн нэрлэдэг байж. Бид одоо ч Хөвсгөл далай, Байгаль далай гэж дуудсаар байгаа. Эрдэмтэд Бөртэ чоно албат харъяатын хамтаар Баргужин Төхүм хэмээн нэрлэгдэж байсан Байгаль нуурын нутгаас ирсэн гэж үздэг. Учир нь: Хүннү гүрэнд харьяалагдаж байсан Түрэгүүд нэгэн цагт хүчирхэгжин Чинос, Нухус болон бусад аймгаа довтлон эрхшээлдээ авсан байна. Зарим овог аймгууд уугуул нутгаасаа шахагдан түрэгдсэн байдаг. Хаашаа түрэгдсэн нь ч түүхийн хувьд тодорхойгүй ч түрэгдсэн хойноо байрлаж байсан газар нь эргэн тойрон өндөр уулс, ой модоор хүрээлэгдсэн давчуу нууц газар байжээ. Газарзүйн хувьд тийм байж болох их устай газар бол Хөвсгөлийн тайга эс бөгөөс Байгаль нуур орчмын газар юм. Тэндээ дээрх овог аймгууд, ойн аймгуудтай нэгдэн олширч хүч сэргэхийн цагтаа уугуул нутагтаа буцаж ирэн суурьшжээ.
Энд сонирхуулахад Түрэгийн хаант улс нь (552-745) 552 онд түрэг аймгууд Нирун улсыг бут цохисны дараа
Алтайн түрэгийн удирдагч Буманы тэргүүлсэн Түрэгийн хаант улс байгуулагдсан нь удалгүй Баруун Түрэгийн хаант улс, Зүүн Түрэгийн хаант улс гэж хоёр хуваагджээ. Зүүн Түрэгийн хаант улс 745 онд Уйгур улсад цохигдох хүртлээ энэ газар оршин тогтнож байв.
3. Тэгвэл яагаад тэнгэр заяат гэв? Энэ нь Хиан (Хиад) овог гэдэг нь язгуурын Монгол овог бөгөөд Хүннү гэх нэр нь ч Хиан овгийн улс гэх утгатай ба тухайн үедээ Хиан бус Хиүнг байсан бололтой. Хүннү улсыг Монголчууд Хиүнг-ну гэж бичиж тэмдэглэдэг ба “ну” гэдэг нь Монгол хэлний харьяалахын тийн ялгалын нөхцөл байжээ. Одоо ч зарим эгшгээр төгссөн үгс н+у гэх нөхцлөөр харьяалагдах утгатай болдог.
Мөн 12 жилийн тооллыг хятадууд Монголоос авахдаа Хуангли [Куян] буюу Хианг нарын тоолол гэж нэрлэдэг байжээ. Энд гарч байгаа Куянг, Хианг, Хиүнг зэрэг овог нь дорнын олон хэлэнд өөр өөр дуудлагаар үлдсэн болохоос нэг Хианг буюу Хиүнг гэх овгийн нэр байсан гэдэг дээр олон түүхч эрдэмтэд санал нийлдэг. Тэгэхээр Хиад Боржигин буюу Хианг овог нь Хүннү гүрнээс улбаалсан язгуурын Монгол овог байжээ.
Иймийн учир “Тэнгэр заяат” гэсэн байх нь ээ.
Бөрт чонын удам, тэнгэр заяат Хүннү гүрний үр садыг нэгтгэн Их Монгол улсыг байгуулан Хөвчин дэлхийд суу алдраа тунхагласан юм. Өвөг дээдэс минь ийм агуу өвийг бидэнд үлдээсэн билээ. Бид өөрсдийнхөө түүхийг өөрсдөө судлахгүй, харийн хүнээр хэлүүлвэл. Өвөгдийн минь бахархалт их түүхийг юу гэж өөрчлөх нь ойлгожтой. Харин харь элэгтний бодлоготойгоор оруулж ирсэн хөрөнгөөр монгол газар дээр минь барьсан сүмүүдэд. Хоёр мянганы тэртээд эх оронгүй болсон харийн ард түмний өс хонзонт, бухимдалт бас гоёчилсон үлгэр түүхээр Монгол залуу үеийн тархийг угааж байна.
/Модун Хүннү/
бий буй ДЭЭДСИЙН СҮЛД МИНУ
Сайхан бичжээ. Хиан буюу хаан хаадын овогийн үүслийн талаар “тэнгис далайг гатлан ирж Бурхан халдунд нутаглав” гэж бичсэний талаар болон Хиад болон “Нанхиад” гэсэн үгсийн талаар сайтар судлууштай. Яагаад буриадын Наян нааваа дууны үг нь хоёр мөрний хөндийтэй холбогддог гэх мэтийн өнө эртний түүхийг нэг мөр болтол судлах хэрэгтэй юм. Эртний хиан овгийг домогт өгүүлснээр “Асури тэнгэрээс гаралтай” гэсэн байдаг. Энэ нь эртний Ассири улс бутарч тал тал тийшээгээ нүүдэллэн олон улс үндэстнийг үүсгэсний нэг нь Ром хот бөгөөд анх гучин куренээс “гурван зуун өрх” -өөс анхны патриций нар үүссэн гэж бичигдэж үлджээ. Мөн түүнчлэн “курень гэдэг нь арван айл тойрч буусныг хэлнэ” гэж тайлбарласан байдаг. Тэгээд ч Ром хотыг үүсгэн байгуулагч нь өлөгчин чонын хөх хөхөж өссөн байдаг гээд сонирхол татахаар баримтууд зөндөө л байх юм.
Курень гэдэг чинь бараг хүрээ гэдэг монгол үг биш үү их л ойрхон сонсогдож байна судлууштай юм аа баярлалаа
Хөвсгөл аймаг дархадын хотгорт Тэнгис нэртэй газар бий шүү дээ. Судлууштай л юм даа
Mongol mini uurd orshig.
Шууд утгаар нь чоно, буга хоёр гэж ойложээ хавиргатайгаа нөхцдөг дурак чинь
Зүгээр л Америк тивээс ирсэн хүмүүс юм биш үү ? Индианчуудын нэрэнд дандаа амьтадын нэрс холилдсон байдаг…. Жишээ нь Бүргэдийн савар, Эрэлхэг баавгай гэх мэт…..
чоно сүлдлэж дээдэлдэг буга сүлдтэй хоёр өөр угсаатан эелдэж нийлсэн хоёр хүний асуудал биш шүү хха гоо марал гэж хэн байсан хаана байсныг буган чулуун хөшөөнүүд хэлээд өгнөө тэхээр учиргүй холоос нүүгээд ирцэн нь юүл бол