Өнөөдрийн цас, бороо холилдсон байгалийн үзэгдлийг хяруут цас гэж нэрлэдэг

Урин дулаан цаг халаагаа өгч, сэрүү оржээ.
Нэг өглөө сэрэхэд л цас дарчихсан байх нь Монголын эрс тэс уур амьсгал билээ.
Өнөө өглөө цас, бороо холилдон орж байна. Монгол хэлэнд үүнийг хяруут цас, нойтон
цас гэж нэрлэх нь бий. Гэтэл орчин цагт цаг агаарын энэ үзэгдлийг цасан бороо
гэж нэрлэх болжээ. Мотив хамтлагийн \”Цасан бороо” нэртэй дуу байдаг. Бодвол
түүгээр л цаг агаарын хэм өөрчлөгдөж буй үед орсон хур тунадасыг нэрлэж байгаа
болов уу гэж таамаглаж байна. Гэвч ийм хомилог нэршил байдаггүй байна. Монголчууд үгийн баялаг ихтэй. Цаг агаарын хэм буурахад орж буй энэ үзэгдлийг маш олон янзаар тайлбарласан байдаг байна. Тэгвэл Монгол хэлний тайлбар тольд
цастай холбоотой нэршлүүдийг дараах байдлаар тайлбарлажээ.

 

 

\”Цаг
агаарын 0 хэмээс доош үед үүлнээс буух тунадасыг цас гэнэ” гэжээ.

Цас будрах: Цас бага багаар хаялан орох /Цас бургах, Цас бургинах/

Цас лавсах: Малгайлан орох

Цас малгайлах: Том том ширхэгтэй цас ихээр орох

Цас нүдлэх: цас алаг, цоог хайлж, газар цоохортох

Цас тогтоох: Хөрсний чийгийн
нөөцийг ихэсгэх, өвөлжиж буй таримлыг дулаалах зорилгоор тариалангийн талбай,
бусад газарт цас хуримтлуулах

Цас хайлах: Халуун дулаанаас цас гэсэж, ус болох, Цасыг саванд хийж,
зориуд хайлуулах

Цас хөрлөх: Цас дагтаршиж хатуурах

Цас хөртөх: Цас хөрлөх

Цас хунгарлах: Цас хурж, далагнах

Цас цоохорлох: цас нүдлэх

Цас шуурах: Ширүүн салхи цасыг хуйрагнуулан үлээх

Цасаар шуурах: Цас салхины хүчинд дэгдэх, цасаар шавхуурдан шуурах

Цасан шуурга: Гадрын гадаргын агаарын давхаргад салхиар туугдсан цасан
ширхгийн урсгал

Цасан бүрхүүл: Газрын гадаргад үүссэн цасан хучлага

Цасан зуд: Ихээхэн цас орж, мал амьтан бэлчээргүй болдог байгалийн
үзэгдэл

Цасан нураг: Уулын эгц хажуугаас нурах их цас

Цасан цагаан: Цас шиг цагаан, Цав цагаан өнгө

Цасан ширхэг: Элсэн чихэр

Цасанд идэгдэх: Хөлдөлт, гэсэлт хосолж хүйтний эрч эрчимжсэн нөхцөлд
цасан бүрхэвч чулуулгийг эвдлэн элээх явц

Цасны найр: Монголчууд анхны цас ороход нутаг голоороо хийдэг
уламжлалт зан үйл

Цасны өрөмтөл: Цасан бүрхэвчийн дээд талын нэмгэн давхарга түр зуурын
дулааралтаар хайлж царцсанаас үүсдэг мөст давхарга

Цасны ус: Цас хайлуулж авсан ус

Цасны хил: Хуримтлагдсан болон хатуу тунадас түүний хайлах, ууршиж
хэмжээнээс илүү байдаг газар нутгийг ялгасан зааг

Амны цас: Зөвхөн хүний унданд хэрэглэхүйц бага хэмжээний цас

Малын цасмал: Идэж хүрэхүйц цас

Цас мөс: Хүйтний улиралд газарт буух агаарын тунадас, мөс

Цас хяруу, Хяруут цас: Цас хяруунд өнгө буурсан, Линхув /мэлтгэр
нулимсанд дарагдсан сормуус шиг/

Үүл цас: Агаарт хуралдсан чийг, хүйтрэхээр доош буусан

Цасанд үзүүрхэх: Бэрхшээл зовлонг зоригтой туулан гарах

Цасан бужирга: Европын хойд хэсэг, азид тархсан, хад чулуутай газар
амьдарч, үүрээ хадны хавцалд засдаг нэг зүйлийн шувуу

Цасан бургас: Зуувандуу гялгар навчтай, анхилам үнэрт цагаан цэцэгтэй
бус мод

Цасан лянхуа: Шулуун иштэй, хөрөөн шүдэт ирмэг бүхий дугариг навчтай,
лянхуа цэцэгтэй адилавтар олон наст өвслөг ургамал. Өндөр уул, хадны ан
завсраар ургана. Эмийн ургамал бөгөөд эмэгтэйчүүдийн өвчнийг анагаахад тустай.