Ноён уул дахь хүн гүрний булш

Ноён уул нь Төв
аймгийн Борнуур, Батсүмбэр сум, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын заагт оршино.
Уулын баруун талын Сүжигт, өмнөд талын Журамт, зүүн талын Хужирт гэсэн 3 аманд
нийт 230 орчим Хүннү булш бий. Дурсгалт газрын ихэнхи булш газрын өнгөн хөрсөн
дээр ил цухуйх дөрвөлжин хэлбэрийн гол байгууламж, түүний өмнө талд залгуулан
байгуулсан урт гонзгой үүдэвчтэй Хүннүгийн язгууртны булшнууд юм. Түүнчлэн
жирийн иргэдийн цагариган дараастай булш болон том булшны дагуул булшнууд бий.

Ноён уулын дурсгалт
газрыг 1912 онд санамсаргүй байдлаар илрүүлсэн бөгөөд Оросын ШУА-иас томилсон
\”Монгол-Түвдийн экспедиц” 1924 онд анхны малтлагыг хийжээ. Тус экспедиц
дурсгалт газарт үүдэвчтэй том булш 6 (Баллодын, 1, 6, 23, 25, Кондратьевын),
тодорхойгүй тооны дугуй булш (Андреевын булш зэрэг) малтсан байна. Уг
экспедицид томилогдон ирсэн С.А.Теплоухов, Г.И.Боровка нар 1925 онд үүдэвчтэй 2
булш (12, 24-р) нэмж малтжээ. Түүний дараа 1927 онд Судар бичгийн хүрээлэнгийн
ажилтан А.Д.Симуков 2 булш (5-р, Симуковын) малтсан байна. 1954-1955 онд
Ц.Доржсүрэн үүдэвчтэй 2 болон дугуй хэлбэрийн 9 булш (2-9, 11-р) малтан
судалжээ. Мөн тэрээр 1955 онд үүдэвчтэй булшны дэргэд байрлах 8 байгууламж
болон 1 дугуй булшийг малтсан юм. 1961 онд Ц.Доржсүрэн Унгарын археологич
И.Эрделийн хамт Хужиртын аманд 2 дугуй булш малтжээ. Үүнээс хойш тус дурсгалт
газарт хэд хэдэн удаа гүймэг хайгуул хийгдсэн ба 2006-2015 оны хооронд
Монгол-Оросын хамтарсан шинжилгээний анги 4 язгууртны булшийг малтан шинжилсэн
байна.

Ноён уулын булшнууд
нь хөрсний онцлогоос хамаарч оршуулгын хэсэгт байх модон байгууламжууд
харьцангуй сайн хадгалагдсан ба хүн амьтны дүрсийг өнгийн утсаар хатгасан
нэхмэл эдлэл, домгийн амьтдын дүрсийг зээглэн чимэглэсэн эсгий ширмэл ширдэг,
Грек-ромын домгийн бурхадын дүрст хөөмөл мөнгөн эдлэл, хятад бичигтэй чий
будагтай аяга, олон төрлийн алт, мөнгө, үнэт чулуун эдлэлүүд, хүрэл сав суулга,
том шавар ваар зэрэг ховор содон олдворууд илэрсэн дэлхийд алдартай дурсгал юм.

 

Үндэстэн агентлаг