Д.Мягмарсүрэн: Энэ бол инээдэм биш манай хошин жүжигчдийн мэдлэгийн цар хүрээ ямар ядмаг, өрөвдөлтэй байна вэ гэдгийг харуулж байна

Урлаг судлаач,профессор Дэмчигдоржийн Мягмарсүрэнтэй ярилцлаа.

-Хоёулаа Монголын хошин урлагийн талаар ярихааасаа өмнө “Хошигнол” гэж юуг хэлэх вэ гэсэн асуултаар яриагаа эхлэе…

-За..тэгье дээ…Ер нь бол Хошигнол гэдэг нь элэглэх,дууриах,алиалах үйлийн  нийтлэг нэр л дээ…Өргөн утгаараа хэн бүхэнд баяр баясал,оюун санаа сэтгэлийн жаргал эдлүүлэх өвөрмөц ид шидийг агуулсан ховор мэдрэмж юм.Үүнийг хошин шог мэдрэмж гэдэг. Хошин шог мэдрэмжийн илрэх хэлбэр нь инээдэм.Энэ нь хошигнол хэмээх үйлдлээр хүнийг баясгаж байдаг.Хүн бүр л өөрийн мэдрэмжтэй,баярлаж,зовж,өрөвдөж шаналдаг сэтгэлийн хөдөлгөөнтэй  амьтан.Энэ бүгдээс хошин шогийн мэдрэмж гэдэг нь хамгийн гэгээлэг нь л юм.Хүн инээж баясах гэдэг бол оюун сэтгэлийнх нь нэгэн жаргал яахын аргагүй мөн.Ямар сайндаа л жаргалтай хүн инээдэг,бас инээвэл залуужина гэдэг.Тэхдээ шалтгаангүй инээдэм байхгүй шүү дээ,инээдмийн цаана амьдралын олон талт үзэгдлийн аливаа алдаа дутдаглыг шоолж дооглосон нийгмийн шинжтэй үйл явдал байдаг.Манай алдарт зохиолч Чадраанбалын Лодойдамба гуайн “Энэ хүүхнүүд үү” гэдэг киног  бид бүхэн сайн мэднэ…Уг бүтээлийн инээдэмт үйл явдлаар чухамдаа эмэгтэй хүнийг ажилд авах дургүй албан тушаалтнуудын тухай л нийгмийн чухал асуудал хөндсөн шүү дээ.Энэ асуудал нь өнөө үед ч жендерийн асуудал гээд өргөн хүрээнд яригдсаар байна.Тэхлээр хошигнол нь хүн,нийгмийн амьдралын өө сэв,алдаа дутагдлыг гярхай тусгахдаа,бас түүнийгээ олон янзаар  илэрхийлдэг…жишээлэхэд,егөөдөл,ёгтлол,элэглэл,шог яриа буюу анектод,одоо бол манайхан онигоо гэх болж дээ….Манай бичгийн их хүн,эрдэмтэн зохиолч Бямбын Ринчин гуай бол гайхалтай ёжтой хүн байлаа шүү дээ…Түүний егөөдөл,ёж үг бүр наанаа хөнгөн инээд цаагуураа гүн гүнзгий утга агуулгатай,чухамдаа,амьдралд саад тотгор болсон бүгдийг шүүмжилсэн өнгө аястай, нийгмийн хөгжил дэвшилд тустай хошигнол юм даа…

 -АУЗ,ТШ,ХБ  Бавуугийн Лхавгасүрэн гуай “Инээд гэдэг бол ухааны гижиг юмаа” гэж хэлсэн байдаг. Өнөөдөр та хошин шоу тоглолтуудаас гүн гүнзгий утга санаа бүхий ухаалаг егөөдөл,хошин мэдрэмж,нийгэмд хандсан хурц шүүмжийг харж байна уу? Миний бодлоор хоорондоо бие биенээ шоолж,тохуу хийж байгаа юм шиг мэрэгжлийн бус өнгө аяс илүү харагдах юм…Ер нь энэ олон продакшнууд дотроос мэрэгжлийн найруулагчтай ганц продакшн бол “Х-Түц” юм.Тэдний уран бүтээл арай өөр санагддаг.Бусад нь мэрэгжлийн найруулагч үгүй.Эндээс харахад найруулагч үгүй учраас мэрэгжлийн гэх өнгө аяс алдагдаад үзүүлбэрүүд нь муудаад байна уу?

-эй дээ,хэлээд юухэв…чи их зөв сайхан асуудал хөндлөө…үүнд л би их эмзэглэж явдаг хүний нэг…Иймд би тантай санал нэг байна…Өнөөгийн энэ олон продакшнуудын бүтээлийг мэрэгжлийн нүдээр харах юм бол үнэхээр санаа зовмоор,өмнөөс нь ичмээр түвшинд байгаа л даа…өөрсдөө түүнийгээ мэдэрдгүй нь бүр  харамсалтай.”Инээд  гэдэг ухааны гижиг” хэмээн манай Б.Лхавгасүрэн маань тун ч онож хэлсэн байна.Чухам л хүний тэр ухааны гижгийг нь хөндөж чадахгүй байгаад л өнөөгийн продакшнуудын эмэгнэл оршиж байгаа юм.Дийлэнхи нь инээдэм биш марзагналын өнгө аястай жүжгүүд зонхилж байдаг.Жишээлэхэд таяг тулсан чавганц нар,за тэгээд,эмэгтэй хүний хувцас өмсөж маягласан эрчүүд,хөдөөгийн цайлган цагаан сэтгэлтэй хүмүүсийг мангуу дүнхүү талаас нь харуулах… гэх мэт марзагнасан зүйлийг энд точоод яахав… Уул нь “Хүний муруй хамрыг биш ээ…буруу дотрыг элэглэх ёстой.

“Эрүүл ухаантай хүн бусдын бие мах бодийн зовлон зүдгүүрийг элэглэж шоолдгүй” гэж оросын инээдмийн жүжгийн нэрт зохиолч Н.Гоголь хэлсэн байдаг л даа…

Гэтэл манайхны хошин продакшны жүжгүүдэд хүнийг зөвхөн бие мах бодийн талаас нь шоолсон,нутгийн хэл аялгууг нь доромжилсон марзан үзэгдэл маягийн зүйлийг их харуулах юм…ямар сайндаа л бидний яахын аргагүй мах цусны минь тасархай ах дүү өвөрмонголчууд маань Баярмагнай тэргүүтэй манай хошин шогийн жүжигчдэд гомдсон захидал бичиж байхав дээ…монгол хуучин бичгийн үсгээр салаа гэж бичснийг нь манай нөхөд салтаа ойлгоод нэг их мэдэмхийрэн шог жүжигтээ ашигласан байгаа юм…

Энэ бол инээд биш ханиад шүү дээ.энэ нь,үнэндээ, манай хошин жүжигчдийн мэдлэгийн цар хүрээ нь ямар ядмаг, өрөвдөлтэйг  харуулж байгаа хэрэг.

Үүгээрээ  өөрсдийгөө л шоолуулах эмэгнэлт байдалд оруулж буй хэрэг л дээ. Бас тэгээд  энэ олон продакшнууд бие биенээ дуурайсан,өөрийн ялгарах онцлог ердөө байхгүй  шүү…Энэ бүхэн нь,тэдэнд хэлж зөвлөх,чиглүүлж өх мэрэгжлийн найруулагч байхгүй гэдэгтэй  холбоотой нь үнэн.Иймд  тэд ердөө л хар ухаанаараа л  бүтээл маягийн юм үзүүлээд гол нь,   танхим хүмүүсээр  дүүрч цуглараад их мөнгө олж байвал амжилт олчихлоо гэж бодож байна.Энэ бол их төөрөгдөл юм.Үзэгчдийн дунд янз янзын л хүмүүс байгаа шүү дээ.Хүн бүхэн ухааны гижигтэй гэхээсээ илүүтэй харин сэтгэлийн гижигтэй хүмүүс нь элбэг.Нэг хэсэг нь ухааарал хайрласан,гүн гүнзгий утга бүхий инээдмийн бүтээл үзэх хүсэлтэй ороод марзагнал төдий зүйл үзээд сэтгэлийн таашаал авч чадалгүй урам нь хугараад,бүр дургүй нь хүрээд гарч байхад,нөгөө нэг хэсэг нь сэтгэлийнх нь гижгийг хүргэсэн бүхэнд инээж баясаж байдаг.Уг нь инээд бүхэн ухаарал байх ёстой л доо…Манайд шог хошигнолоор амьдралын олон талт үзэгдлийн өө сэвийг таниулж,хүмүүст ухараал хайрласан жүжиг бараг үгүй байна даа… Гэтэл хошин шог продакшн хамтлагуудын тоог хараад  инээдмийн жүжгийг өнөө үед хамгийн эрчтэй хөгжиж байна гэж үзэх хүмүүс бий л дээ.Хошин шог жүжгийн янз бүрийн шошго хаягтай продакшн,хамтлагууд нээрээн ч олон байгаа.Тэд ч хамгийн олон үзэгчидтэй байх. Гэхдээ л аливаа зүйл борооны дараа  ургасан мөөг шиг олширхоор л биш болдог.Бие бие биенээ дуурайсан,өөрийн ялгарах онцлог байхгүй олон продакшны бүтээлүүдийг ажиглаж байхад,үнэндээ,жинхэнэ инээдмийн урлагийн түвшинд хүрсэн нь тун ховор юм.Харин “Х-ТҮЦ” продакшн бол бусдаасаа  үнэхээр ялгарах юм даа….энэ талаар тантай санал нэг байна. Энэ хамтлагын жүжигчдийн сэдвээ ончтой олж,асуудлыг хөндөх ,хошин дүрээ бүтээх арга хэрэглүүр уран сайхны хэтрүүлэг,түүний хэм хэмжээг зөв зохистой тааруулах  мэдрэмж,инээдмийн дүрдээ хувилах мэрэгжлийн уран чадвар нь онцгой ялгардаг.

-“Нийгмийн сэтгэхүй доройтсон улсад хошин урлаг өндөр хөгжсөн байдаг. Хошин шогийг урлаг гэж ойлгохын хэрээр мэрэгжлийн урлаг үнэгүйддэг гэх яриа байдаг. Манай Драмын Театрын тайзнаа сүүлийн жилүүдэд мэргэжлийн найруулагчдын  бүтээл “Оддын зовлон”,Эцсийн зогсоол зөвхөн чи”,”Хулгайчийг бариарай” гэх зэрэг инээдмийн жүжгүүд тавигдсан… сонсогчид маань санаж байгаа байх… Гэвч энэ жүжгүүдийг үзэж байгаа үзэгчдийн тоо хошин урлагийн продакшнуудын шоуг үзэх үзэгчдийн тооноос бага байгаад сэтгэл эмзэглэж явдаг. Яагаад ийм байдалд хүрэв?

– Нийгмийн сэтгэхүй доройтсон улсад хошин урлаг өндөр хөгжсөн байдаг гэдэг юу л бол…харин ч эсрэгээрээ юм бишүү…Манай орны хувьд нийгмийн сэтгэхүй доройтож,оюуны хоосролоо дагаад хошин урлаг улам бүр уруудаж,үзэгчдийн соёлын түвшин ч хамт унадаг юм байна.Үнэндээ сүүлийн 30 аад жилд манай боловсрол,соёлын тогтолцоо хямралд орсноор нийгэм оюуны хоосролд ороод байгааг бид бүгдээрээ л харж байна.

Өнөөгийн хүмүүс хялбар аргаар амьдрах,хурдан баяжих,мөнгөтэй л бол өөрийгөө гэгээрүүлж,боловсруулах гэж бодохоо больсон юм уу гэмээр.Одоо үед томоохон роман,тууж уншдаг хүн тун ховордсон.Үүний нэгэн адил Драмын театрын бүтээлүүдийг шимтэн үзэх соёлтой үзэгчид ховордож,харин ч хөнгөн хийсвэр,шоу маягийн тоглолтуудыг сонирхох үзэгчдийн тоо илүү байгаа…

Иймд манай  драмын эрдмийн театрт мэрэгжлийн найруулагчдийн бүтээлүүдийг үзэхээсээ илүүтэй хошин урлагийн продакшнуудын шоуг үзэх хүмүүсийн тоо давамгай байгаа нь дээрхтэй холбоотой болов уу.зүгээр л инээгээд цагийг зугаатай өнгрөөх гэсэн хүсэл эрмэлзэлтэй үзэгчид элбэгшсэн байна. Тэдний энэ таашаалд нийцсэн манай өнөөгийн хошин урлагийн бүтээлүүд агуулга санааны хувьд тун ядмаг байна… Уг нь инээд гэдэг бол маш хүчтэй мэдрэмж.Хүнд оюун сэтгэлийн хувьд асар их эрч хүч өгч,нийгмийн  өө сэвийг шоглож эрүүлжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг…Гэтэл манайд инээд гэдэг маань зүгээр л  марзагнал болчихоод байна. Мэрэгжлийн урлаг үнэгүйдэх их чухал асуудлыг та хөндлөө…Энэ үнэхээр тийм байгаа…Марзагнаж хүн инээлгэээд л амархаан гавъяат болчихэж байна.Тэхэд дэлхийн сонгодог жүжгийн амаргүй олон дүрийг маш их хөдөлмөр гаргаж,авъяасаа шавхан бүтээсэн жүжигчин хүн юу ч үгүй үлдэх жишээтэй.тухайлахад Эрдмийн театрын жүжигчин Сугарын Болд-Эрдэнэ гэж ёстой л бурхнаас заяасан ховорхон авъяастай жүжигчинг би хэлж байна л даа.Энэ бол дэндүү шудрага бус хэрэг. … энэ жүжигчнийг ард түмэн хайрладаг,үнэлдэг…Ер нь тэгээд хошин жүжигчин гэдэг бол өөрөө  харах царай,хэлэх үг,үйлдэл хөдлөлөөрөө бусдын инээдийг хүргэж байдаг байгалиас заяасан алиа хошин хүмүүс байх ёстой…

Тухайлахад Данзан гуай, Содном гуай, Дамидинсүрэн гуай, талийгаач Батсүх, Цэеэ, Латиф, Дорлигжав,  Цэвээнравдан гээд дахин давтагдагшүй авъясатнууд шиг дайны хүмүүс өнөө үед бараг алга даа… Энэ содон авъяастнуудыг  гудамжинд зүгээр явж байхад нь ард түмэн тэднийг хараад л баясаж хайрлаж, хүндэлж байлаа шүү дээ. Тэхэд одооны жүжигчид ихэвчлэн нь зовлогоо зовоож байж л арайхийж хүнийг инээлгэнэ.Заримынх нь хэтрүүлэл хэм хэмжээгээ алдаад ,марзагнал нь тэнэглэлд хүрэх тохиолдол  гарах нь элбэг.Ийм учраас гудамжинд тэднийг явж байхад нь энэ нөгөө хошин продакшны нэг марзан нөхөр л байна.Бас гавъяат гээд байгаа юм аа… Яахаараа ч гавъяат болчихдог юм гэсэн аястай,ямар ч хүндлэл байхгүй хоорондоо  хүмүүс ярьж явахыг сонсож л байлаа.

Одоогийн хошин жүжигчид маань,хатуухан хэлэхэд дураараа авирласан нэг саваагүй,дүрсгүй хүүхэд ч шиг нэг сагсалзсан л юмнууд харагдах юм… Ямар ч оюунлаг шинжгүй шүү…гэхдээ би бүгдийг үгүйсгэж байгаа юм биш шүү…  С.Лхавгасүрэн, Ц.Онон, Л.Баттулга, Б.Баттөмөр, Б.Баатархүү, Т.Бархүү, Д.Хүрэлхүү, О.Тэмүүжин, Г.Алтаншагай, Г.Эрхэмбаяр” гээд яахын аргагүй хошин шогийн өндөр мэдрэмжтэй ,авъяастнууд цөөнгүй бий. За тэгээд И.Одончимэг, Б.Туяа, Б.Чаминчулуун, Ш.Алтанцэцэг, С.Өлзийхүү гээд жүжигчид байна… Эд нар маань хүмүүст инээд бэлэглэж чадаж байна….Бусдыг баясгаж инээлгэх гэдэг үнэндээ төрөлхийн заяамал авъяас,ховор нандин үнэт эрдэнэ юм. Ийм эрдэнийг өвөрлөсөн жүжигчид нь л өдрийн од шиг байна даа.Нөгөө талаас өнөөгийн хошин шог урлаг  нэг хэвшмэл байдалтай байгаа нь мэрэгжлийн найруулагчаас гадна,хошин шог мэдрэмжтэй мэрэгжлийн зохиол,зохиолч нь ч бас  алга байгаатай холбоотой….

-Хошин урлагийг мэргэжлийн өндөр түвшинд хөгжүүлэхийн тулд театр судлаачид,шүүмжлэгчдийн оролцоо хэрэгтэй гэж бодож байна л даа… Энэ олон хошин урлагийн продакшнуудын шоу тоглолтуудын талаар шүүмж хэр бичигддэг вэ?

-Үнэндээ, шоу тоглолтуудын талаар шүүмж бичих нь  бараг байхгүйтэй адил байна…

Би нилээд хэдэн жилийн өмнө, сэтгүүлч Мөнхбаясгалан өнөөгийн хошин продакшны бүтээлүүдийн агуулга санаа, тэдний мэрэгжлийн уран чадварын ядмаг байдал, алдаа дутагдал, ялангуяа хүүхэд залууст буруугаар нөлөө үзүүлэх хүмүүжлийн үр дагаварын талаар туйлын санаа авахуйц  их зөв асуудал хөндөж байсан даа.Ийм шүүмж, манай хошин урлагийг мэрэгжлийн өндөр түвшинд хөгжүүлэхэд туйлын ач тустай,бас театр судлаач,шүүмжлэгчдийн оролцоо өнөө үед агаар ус шиг хэрэгтэй байна л даа…Даанч судлаач шүүмжлэгчдийн идэвхи,санаачлага алга байна.Энэ нь ч аргагүй юм.нэг талаас тэдний хүчийг дайчлан энэ асуудалд анхаарлыг нь төвлөрүүлэх байгууллага алга.

Зүй нь Соёлын Яам,Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн зүгээс хошин шог урлагийг хөгжүүлэх,уран бүтээлчдийнх нь уран чадварыг дээшлүүлэх тал дээр мэрэгжлийн судлал шүүмжлэлийг хөгжүүлэх ажил зохион байгуулж,янз бүрийн арга хэмжээ авах хэрэгтэй юм.

Тухайлахад хошин шог зохиол бүтээл,хошин урлагийн өнөөгийн байдал,жүжигчдийн уран чадварын тухай шүүмж судлалын уралдаан зохион байгуулах хэрэгтэй л дээ.Ийм юм гэж өнөө үед алга болсон байна.Нөгөө талаас,судлаач,шүүмжлэгчдийн идэвхийг өрнүүлэх урамшуулалын тогтолцоо,мөнгөн шагнал гэж сонин хэвлэл,радио,телевизид алга..Зах зээлийн өнөө үед юу гэж л үнэгүй юм гэж яаж байхав дээ…Ер нь тэгээд манай хошин шогийн уран бүтээлчид юуны урьд, бусдыг шоглон шоолохоосоо өмнө,өөрсдийнхөө мэдлэг,мэрэгжлийн уран чадвартаа шүүмжлэлтэй хандаж,өөрсдийгөө гэгээрүүлж боловсруулаасай л гэж чин сэтгэлээсээ хүсэх байна.

Ялангуяа хошин шог зохиол бичдэг мэрэгжлийн хүмүүстэй дотно холбоо  тогтоож,тэдэнд санаа бодлоо хэлж сэдвийнхээ захиалгаа өгч хамтарч ажиллах хэрэгтэй шүү гэж уриалмаар байна.Нэг сэдэв олоод нийлж байгаад хар ухаанаараа бичдэг арга барилаа өөрчлөх хэрэгтэй.Ер нь хошин зохиол бичих гэдэг тийм ч хялбар зүйл биш л дээ.Энэ бол хошин шогийн онцгой мэдрэмж, ховор авъяастай хүний бичдэг ажил.Манай нэрд гарсан зохиолчдийн сонгодог хошин бүтээлээс санаа авах зүйл их  бий л дээ.

Жишээлэхэд Ж.Барамсай, Доржготов, Шагдайн Цэнд-Аюуш, З.Ядмаа, Цэрэнжамц, Иштавхай, М.Гүрсэд,  Л.Ванган, Ч.Лодойдамба гээд олон зохиолчдын бүтээлүүдээс санаа авч шинээр баяжуулаад хошин жүжиг тавьж болно шүү дээ.Гагцхүү санаачлага л хэрэгтэй.Ингээд монголын хошин урлаг хөгжин дэвжих болтугай гэж ерөөе дээ.