Дээрхийн гэгээнтэн 14 дүгээр Далай ламын айлчлалаас хойш Монгол улс тэр
тусмаа Монгол Улсын төрийн түшээд Хятад улсаас хамааралтай аж төрдөг юм болов
уу гэх ахархан бодолд автах болсон юм. Хаана, хэн, хэзээ ирж, айлчлах нь бусад
улс орнуудад ямар хамаа байна вэ. Гэтэл Монголд айлчилсан Далай ламаар
далимдуулж, Хятад улс \”шантаач” гэгчийг хийсээр байгаад л төрийн түшээдээс
маань тусгаар улсын төлөөлөгчийн амнаас гарч болохооргүй амлалтыг авч,
түүнийгээ төв хэвлэлүүдээрээ зохион байгуулалттайгаар цацаж байгааг харахад
тийм ч таатай санагдахгүй л байна.
Хэн гэдэг сайд ямар тайлбар өгсөн нь онц биш. Гэвч эдийн засгийн хямралтай,
санхүүгийн хувьд алдагдалтай ажиллаж байгаа энэ үеийг ашиглаж, Монгол Улсыг
гарах гарцгүй болгож байгаа хөрш улсын бодлогыг яалтай ч билээ.
Зохиолч, яруу найрагч Г.Аюурзанын бичсэн үгс ч намайг ийм бичихэд хүргэв. Тэрээр, \”Монгол хэзээ ч Хятадын хараат байгаагүй. Манжийн
холбоонд дагасан түүх бол бий. Бүхний мэдэх ийм үгсийг нуршихад хүргэсэн, дор
дороо нэгийг эргэцүүлж бодууштай, нэг л хачин балмагдмаар явдлууд ойрын үед
болоод өнгөрлөө шүү. Үнэмшмээргүй ч юм шиг. Монголчуудын ихэнх нь бурханы шашин
шүтдэг, за учиргүй шүтэж бишрээд байдаггүй нь ч өвөө эмээгийнхээ бурхан тахилд
хүндэтгэлтэй ханддаг. Тэр шашных нь тэргүүн, Нобэлийн энхтайвны шагналтан
айлчлаад буцсаны төлөө туурга тусгаар Монгол улсын Засгийн газар өмнөд
хөршөөсөө уучлал гуйж, гадаад хэргийн сайд маань \”Ахиж тэр лам шашныхаа
шугамаар ч Монголд айлчлахгүй!” гэсэн амлалт өгчээ. Шахаанд орсон сайд буруутай
эсэхийг энд хэлсэн юм биш шүү. Өмнө нь найман удаа айлчлахад нь зүгээр л
эсэргүүцээд өнгөрсөн Хятад улс энэ удаад бол Монголыг хараат улс шигээ л үзлээ.
Хэрхэн үзэх, хэрхэн хандах, цаг нөхцөлийг хэрхэн ашиглах нь тухайн улсын
бодлого биз. Хамгийн аймшигтай нь, хангалуун чинээлэг л амь зууж байвал Хятадын
эзэн эрхийг хүлээн зөвшөөрөхөд ч бэлэн хүмүүс, жаахан ухуулга явуулахад л
Хятадын бодлогыг сурталчлан түгээх хүмүүс монголчуудын дунд бий болсныг тэд олж
харсан байна” хэмээжээ.
Тусгаар Монгол улс даа, хэлсэн үг, хийсэн үйлдэл гадны хүнээр хянуулахгүйгээр, сэтгэл бардам аж төрөх юмсан.