Дирижабль гэж юу вэ Дирижа́бль (от фр. dirigeable — управляемый),буюу удирдлагатай аэростат —агаарын хөлгийн төрөл, удирдлагын чиглүүлэгч систем, хөдөлгүүр бүхий 2000- 200 000 м3 хийгээр дүүргэсэн, мотортой агаарын урсгалаас шалтгаалан зүг бүхэнд чиглүүлэн удирдах агаарын хэрэгслийг хэлнэ гэж Википедиа толь бичигт тодорхойлсон байна. Биеийн конструкци бүтцийн хувьд хатуу, хагас зөөлөн, зөөлөн гэсэн 3 төрөл байна гэжээ. Олон улсын нисэхийн холбооны Международная авиационная федерация (ФАИ, Fédération Aéronautique Internationale, FAI[4] ангилалд 17 төрлийн нисэх хөлөг багтдаг бөгөөд түүнд дирижабль албан ёсоор ордог аж.
Дирижаблийн хөгжлийн түүх Дирижаблийн анхны зохион бүтээгч нь Жан Батист Мари Шарль Менье гэгч хүн. Эллипс хэлбэртэй энэхүү дирижаблийг 80 хүн удирддаг байжээ. Уурын хөдөлгүүртэй дирижаблийг 68 жилийн дараа Анри Жиффар бүтээсэн гэдэг. Энэхүү дирижаблууд том овортой их жинтэй удирдахад төвөгтэй байснаас хэрэглээнд сайн нэвтрээгүй байдаг. Дирижаблийн хөгжил хөнгөн дотоод шаталтын хөдөлгүүр бий болсоноор их сайжирчээ. Немцийн иниженер граф Фердинанд фон Цеппелин 1900 онд бүтээж өөрөө удирдаж үйлчилгээнд оруулан Германд иргэний тээврийн компанийг үүсгэн байгуулжээ. Дэлхийн I дайны үед дирижаблийг цэргийн зорилгоор тагнуул, суртал ухуулга, бөмбөгдөхөд ашиглаж байсан бөгөөд 80-90 км цагийн хурдтайгаар 50, 100, 300 кг бөмбөгүүдийг сөрөг талын бууны тусгал хүрэхгүй 5-6 км өндрөөс хаян нийтдээ 1210 байлдааны нислэг үйлджээ.1929 онд Цеппелин дирижабль дэлхийг тойрсон байна. Бүр 1930 онд Москвад хүртэл бууж түүнд зориулсан маркийг гаргаж байжээ.
Хамгийн том Гинденбург нэртэй дирижаблийг 5 жилийн турш бүтээжээ. 245 м урт 41,2 диаметртэй 13 давхар байшингийн өндөртэй энэхүү дирижабль нь 35-135 км/цагийн хурдтай нисч 100 тонн ашигтай ачаа тээж байв.
Зорчигчдод зориулсан гал зуух, амрах өрөө, уншлагын заал, орчинтой таницах заалтай энэхүү хөлгийн эд ангийг дан хөнгөн цагаанаар хийсэн аж. 38 дахь удаагийн нислэгээр буюу 1937 оны таван сарын 6 -нд Нью-Иорк хотын орчим дэлбэрчээ. 97 зорчигчоос 62 нь л амьд үлдсэн байна.
Дирижаблийг устөрөгчөөр цэнэглэснээр маш хурдан дэлбэрч шатжээ. Үүнээс хойш Германд дирижабль ашиглахыг хориглосон хууль хүртэл гарч дирижаблийн хэрэглээ үндсэндээ зогсчээ. Гэхдээ дэлхийн II дайны үед Америк Герман улсууд шумбагч онгоцуудыг амдах тагнуулын нислэг хийх, бөмбөгдөлт хийхэд ашигласаар байсан байдаг.
Орчин үеийн дирижаблийн хэрэглээ: Хэдийгээр өмнөх гашуун сургамжаас үүдэн дирижаблийн хэрэглээ хумигдсан ч шинэчлэх сайжруулах ажил хийгдсээр өнөөг хүрсэн. Бага түлш, зардлаар их ачааг хүссэн газартаа хүргэж болох боломж нь дирижаблийг улам сонирхолтой болгож байна. Английн хамгийн том дирижабль Airlander-10 бас л туршилтын явцдаа газар унаж эвдэрсэн ч гэсэн зохион бүтээгчид нь цааш хөгжүүлэхээ илэрхийлжээ.
Airlander-10 нь 148 км/цаг хүртэл хурдалж агаарт 5 хоног хүртэл агаарт тогтон байж 10 тн хүртэл ачааг тээвэрлэн усанд хүртэл буух боломжтой бөгөөд хүмүүнлэгийн тусламж, холбоо харилцааг ханган, зорчигч тээвэрлэхэд хүртэл ашиглахаар төлөвлөж байна.
Интернет орчинд дирижаблийг ашиглах талаар хийж буй оролдлогуудын талаар хангалттай тооны мэдээлэл бий.
Дэлхийн худалдааны сүлжээний акулуудын нэг Amazon компани бүүр дирижабль-агуулах бүтээхээр патент авчээ.
/Амазон компаний дирижабль-агуулахын төсөл/
Энэхүү дирижабль-агуулах нь захиалгын барааг дотроос нь нисэх дроноор эздэд нь хүргэх бөгөөд олон нийтийг хамарсан том арга хэмжээнд бэлэг дурсгалын зүйлс, хоолыг зочдод хүргэх бөгөөд одоогийн дронууд хол зайнд батарейны багтаамж хүчин чадлаас үүдэн боломжгүй байхад дирижабльд бараг ямар ч зардалгүй шахам энэ үйлчилгээг үзүүлэх боломж байна гэж үздэг. Амазон компаний үзэж байгаагаар агаарт байрлах агуулах-дирижабль нь газарт байрлах агуулахуудаас маш давуутай болохыг олж харсан байна.
ОХУ-ын “ Атлант” дирижаблийн төсөл нь зам тээврийн сүлжээ муу хөгжсөн хойт мөсөн далайн чиглэлд ашиглахаар төлөвлөж буй бөгөөд 16 тонн ачааг 2-5 мянган км алсад байрлах газарт хүргэх ба үнэ нь 30 сая ам.долларт багтаж үнээ 4 жилд нөхнө гэжээ. Ганцхан Атлант дирижабль МИ-8 маягийн 5 вертолетын хийх ажлыг гүйцэтгэнэ, дирижаблийн 1 тонн-километрийн гүйцэтгэл дунджаар 30 рубль болох бөгөөд энэ нь МИ-8 вертолетийн гүйцэтгэх ажлын өртгөөс 4 дахин бага 2035 он гэхэд ашиглалтад оруулна гэж тооцоолжээ.
Монголд хэрэглэх боломж: НҮБ болон Дэлхийн Иргэний нисэхийн гол байгууллага болох ИКАО болон бусад олон байгууллагаас агаарт хаягдах хорт бодисын хэмжээг бууруулах, тээврийн зардлыг багасгах талаар анхаарлаа хандуулж буй энэ үед дирижаблийг ачаа, бараа тээвэрлэлт, цаашилбал зорчигч тээвэрлэлтэд өргөнөөр ашиглах цаг тун удахгүй болжээ.
Хятад Франц, Канадын хөрөнгө оруулалтай China Aviation Industry General Aircraft Co Ltd (CAIGA) старп-ап компани Францын Бордо, Канадын Ментреал, Хятадын Цинмен мужуудад үйлдвэрлэлээ нээхээр 320 сая ам долларын хөрөнгө оруулалт татжээ. 150 дирижаблийн баз байгуулан 50 ш дирижаблиар дэлхий даяар үйлчилгээ үзүүлнэ гэж байна. АНУ, ОХУ, Франц, Герман БНХАУ гээд олон том гүрнүүд аль хэдийн үйлдвэрлэх ажилдаа орсон байна.
Дэлхий нийт хөгжлийн ийм шинэ хандлагад шилжсэнийг анзаарсан Монгол улс бас нэгдэн эхнээс нь хөрөнгө оруулалт хийн үр шимийг нь хүртэх боломжтой.
Үүний тулд
1. Төрийн бодлогын хувьд дирижабль ашиглах боломжийг эрх зүйн хувьд бий болгон
2. Боловсон хүчнийг дирижабль худалдан авах улс орнуудад сургах бэлтгэх
3. Монголд ашиглах техник технологийн боломжийг бүрдүүлэх
4. Шаардагдах хөрөнгө оруулалтыг хийх
5. Дирижаблиар тээвэрлэх бараа, бүтээгдэхүүний жагсаалтыг гарган
6. Дирижаблийг ашиглах чиглэл /аялал жуулчлал, ачаа тээвэр, зорчигч тээвэр, батлан хамгаалах, хөдөө аж ахуй, уул уурхай, экспортын чиглэл/-үүдийг гарган бэлтгэлээ хангах
7. Хөрш орнууд болон дирижаблиар тээвэрлэлт хийх орнуудтай гэрээ хэлэлцээр байгуулах
8. Логистикийн хамтарсан сүлжээ, базуудыг байгуулах гэх мэтээр хийх бэлтгэл ажил их байна.
Өмнөх үеийн дирижаблиудыг галд аюултай устөрөгч/водород-өөр цэнэглэдэг байсан бол одоо аюулгүй гели бодисоор цэнэглэх тул шатах аюулгүй. Удирдлага, мотор нь гэмтсэнээс унаж сөнөх магадлалтай онгоц вертолетыг бодвол дирижабль огт унаж гэмтэхгүй агаар дүүжлэгдэн байх бөгөөд парашют адил газарт зөөлхөн буулгах боломжтой. Мөн агаарын хөлгүүдэд хөөрч буухад ашигладаг шиг урт зурвас байгууламж шаардлагагүй, экологийн хувьд хамгийн цэвэр тээврийн хэрэгсэл болно Мөн зурвасгүй, өндөр, бартаа ихтэй газарт буух ачаа тээш хүргэх , авах боломжтой.
Агаарын том орон зайтай Монгол шиг улсад ашиглахад хамгийн ашигтай. Бага зардлаар хол газар ачаа тээш хүргэх боломжтой.
Баруун хойноос зүүн урагш чиглэсэн салхины урсгал ихтэй манай улсад Зүүн өмнөд Ази руу бараа ачаа тээвэрлэхэд тун боломжтой. Хил дээр үүсэх гацаа дарамт илт багасан хямд өртгөөр бараа бүтээгдэхүүнээ хүргэх, уудам агаарын орон зайдаа аялал жуулчлал, орон нутгийн тээвэрлэлт хөгжүүлэх бүрэн боломжтой. Нэгэнт манай улс одоо ч агаарын хөлгүүдийг худалдан авч ашигладаг, дирижаблийг дотооддоо үйлдвэрлэх асуудал мөддөө бүтэхгүй тул бэлэн болсон бүтээгдэхүүнийг эртхэн ашиглавал маш их түлш зардал хэмнэн их ашиг орлого олох боломжтой нь ойлгомжтой.
Төслийг зориуд нийтлэл танилцуулга хэлбэрээр нийтэлж буй болно.
Санал дэвшүүлсэн иргэн Ц.Мөнхжаргал
МИНИЙ ЭНЭ БИЧСЭН НИЙТЛЭЛД ДАГАЛДУУЛСАН ЗУРГУУДЫГ ХАССАН БНА ҮҮНЭЭС БОЛООД УТГА НЬ БҮРЭН ОЙЛГОГДОХГҮЙ БОЛОХ МАГАДЛАЛТАЙ САНАГДЛАА ХҮМҮҮСТ