Алтан улсын үед бичигдсэн хадны бичээсийг тайлж уншжээ

Монгол Японы эрдэмтдийн хамтарсан \”Бичээс” төслөөс сүүлийн үед хийсэн судалгааныхаа үр дүнгийг мэдээллээ. Энэ төсөл 1996 оноос хойш өнөөг хүртэл хэрэгжихдээ 50 гаруй бичгийн дурсгалыг судалгааны эргэлтэд оруулжээ. Монголын түүхийн үнэт эх сурвалж болсон хадны бичгийн дурсгалуудын талаарх тайлан судлаачдын дунд гардаг ч иргэдэд нээлттэй биш байдаг.Эдгээр судалгаанаас Дундговь аймгийн Дэлгэрхангай уулын хадны бичээс, Хэнтий аймгийн Баянхутаг сумын нутаг дахь Сэрвэн гурван хаалганы зөрчид бичээсийг уншиж тайлах судалгааны ажлынхаа үр дүнг танилцууллаа.Дэлгэрхангай уулын хадны бичээсийг 1986 онд анх профессор Ц.Шагдарсүрэн, Б.Сумъяабаатар нар илрүүлэн мэдээлж байжээ. Хэрлэн мөрний өмнө хятан, зөрчид хоёр бичигт хаданд 1196 онд Алтан улсын цэргийн Жанжин Вангин Чинсан, Татарын Мэгүжин сүүлттэй байлдахад Тэмүүжин эртний өсөөт татааруудыг даралцахад хүч хавсарсан Улз голын байлдааны талаар өгүүлсэн нь тодорхой болжээ.Ихэнх хэсэг нь ховхорч унасан хятад бичээсийн эхний өгүүлбэр нь \”Их төвийн Алтан улсын хааны баруун гарын түшмэл Вангин Чинсан цэргээ удирдан татаарыг сөнөөхөөр одовой” гэсэн бол сүүлийн хоёр мөрт нь дайн дуусаж, цэргээ татсан он сарыг тодорхой өгүүлсэн байх аж. Энэ түүхэн үйл явдлыг Монголын нууц товчооны 132 дугаар зүйлд өгүүлсэн үйл явдалтай таарч байгаа юм. Үүнийг Монголд төдийгүй дэлхийд олдсон хятад хэлний хамгийн анхны бичээс гэж болно. Энэ бол эрдэм шинжилгээний өндөр ач холбогдолтой. Зөвхөн Монгол төдийгүй Азийн түүхийг судлах чухал сурвалж болно хэмээн профессор К.Сүзүки хэвлэлийн хурлын үеэр хэлсэн.