Тураг гогой буюу “хар галуу” ба Загас:
Энэ шувууны талаар манайхан буруу ойлголттой байдаг.
Тиймээс зөв ойлголт өгөх үүднээс ШУ-ны мэдээ материалуудыг шүүгээд өөрийн бичсэнээ оруулж байна, холбогдох ишлэл бүтээлүүдийг нь дурдсан байгаа. ШУ-ны эх сурвалж ашигладаг сайтуудыг голдуу ашигласан байгаа, учир нь хүмүүс шууд шалгахад амар гэж бодлоо. Өмнө нь бас Монголын шувуу хамгаалах төвийн хуудсаар дамжуулж бичиж байсан, энэ удаа нэлээд баримт шүүлээ. Ингэж олон зүйл бичихээс өөр арга байсангүй, залхуурахгүй заваараа уншаарай хөө.
Залуус дүү нар маань ялангуяа уншаарай. Олон юм хэлээд яахав “Монгол хүнийхээ авах гээхийн ухаанаар хандана биздээ”.
Тураг гогой нь 1758 онд анх шинжлэх ухаанд бүртгэгдсэн (Linnaeus, 1758) ба хуучин ангилал зүйн хувьд Pelicaniformes буюу Хотонтоны багт хамаардаг байгаад сүүлийн үеийн генетикийн судалгаагаар Suliformes ангилал руу орсон.
Одоогоор Дэлхий дээр нийт 30 гаруй зүйл гогой бүртгэгдсэн ба Тураг гогойн 6 салбар зүйл ангилагдаад байгаа, энэ холбоосоор ороод үзэж болно: (https://www.hbw.com/species/great-cormorant-phalacrocorax-carbo). Энэ багт бидний сайн мэдэх өрөвтас, пенгвин, гахууна гэх шувууд хамрагддаг. Гэхдээ хотонтой маш ойрын төрөл гэж судлаачид дүгнэсэн хэвээр бөгөөд магадгүй нэг өвгөөс гаралтай гэж үздэг. Тураг гогойн латин буюу шинжлэх ухааны нэрийг Phalacrocorax carbo гэдэг.
Энэ нэр нь эртний Грек үгнээс үүдэлтэй. Phalacro гэдэг нь “халзан”, corax нь “хон хэрээ” гэсэн утгыг илэрхийлдэг, дараах холбоосоор нарийн уншиж болно: (https://en.wikipedia.org/wiki/Great_cormorant). Гогой бол Дэлхийд өргөн тархалттай усны шувуудын нэг. Манай Монголд анх 1881 онд судлаач Брезовский их нууруудын хотгорт анх тэмдэглэж Монгол орны шувууны жагсаалтанд бүртгэгдсэн байдаг.
Дараах бүтээлийн 164 дахь хуудсыг уншаарай: (http://zslsites.org/assets/nrl/Mongolian_Red_List_for_Birds.pdf). Монгол орноор 1913-70 онуудад аялсан судлаачдын бүтээл, тэмдэглэлүүдийг үзэж байхад нуурын мандлыг Тураг гогой хар хөшиг татсан мэт бүрхжээ гэсэн байдаг (Skryabin, 1976). Тиймээс энэ шувуу анх үүссэн цагаасаа буюу хэдэн сая жилийн өмнөөс бусад шувуудын адил байгалийн жамаараа өөрийн идэш тэжээлийн нөөц хүрэлцээг даган томоохон нууруудаар олноор сүрэглэн амьдарсаар ирсэн байна.
Тэр ч бүү хэл Америкийн алдарт шувуу судлаач James Audubon гэх Дэлхийн хамгийн анхны бөгөөд өнөөгийн хүчирхэг Шувууны нийгэмлэгийг үүсгэн байгуулсан хүн 1820 оны 12- сард Миссиппи-д хэдэн САЯ тооны давхар согсоот Гогойг (Double Crested Cormorant, хойд Америкт түгээмэл тархсан гогой) нүүдлийн үед нь тоолж баримтжуулж байсан байна, энэ тухай энэ холбоосноос үзээрэй: (http://www.naturalhistorymag.com/features/19298/to-kill-a-cormorant?page=2). Сүүлийн үеийн мэдээллээр Дэлхий дээр дунджаар 2 сая Тураг гогой байдаг гэсэн үнэлгээ байгаа, дараах сайтаас үзээрэй: (http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/great-cormorant-phalacrocorax-carbo). Тураг гогойгоос гадна загасаар хооллодог өчнөөн зүйлийн хэдэн сая шувуу, махчин амьтад байдаг бөгөөд тэд олон зуун жил загасаа идсээр л ирсэн.
Ийм олон дайсантай болохоор загас мэнд үлдэхийн тулд хэдэн сая түрс шахдаг гээд эволюци талаас нь харвал зөндөө тайлбарыг олж болно. Энэ нь экосистем дэх махчид болон тэдгээрийн тэжээл бологч амьтдын байгалийн хуулиараа зохицуулагдсаар ирсэн байна.
Эволюци уншихгүй юмаа гэхэд экосистемийн цогц байх ёстой үндсэн нөхцлийг олоод мэдэх хэрэгтэй, дараах холбоосоор ороод экосистемийн талаар товч үзэж болно: (https://www.britannica.com/science/ecosystem).
Тураг гогойны идэш тэжээлээ барьж идэх гайхалтай авьяаслаг ангууч зан төрхийг нь ашиглан Япон болон Хятад зэрэг улсууд гаршуулж сургасан байдаг. Энэ тухай бүтээлийг дараах холбоосоор орж сонирхоорой: (https://doi.org/10.3366%2Fanh.1997.24.2.189). Гаршуулсан талаар бичдэг шалтгаан нь “Гогойг Хятадууд үржүүлж гаргаж авсан шувуу” гээд буруу яриад байгаа залуусыг ойлгоорой гэсэн юм. Өнгөрсөн 1960 оноос Европ болон Хойд Америкийн өмнөд хэсгээр загасны үржүүлгийн газрууд хүчээ авсан, загасчид өөрсдийн хөрөнгөөр хиймэл цөөрөм эсвэл үйлдвэр барьж тэндээ загас үржүүлж бизнес эрхлэх болсон. Энэ нь зун төдийгүй өвлийн улиралд загасаар хооллодог шувууд ялангуяа олноор сүрэглэн амьдардаг Гогойн хувьд хоолоо амархан барьж идэх нөхцлийг бүрдүүлсэн байна.
Энэ талаарх мэдээ баримтыг энэ холбоосоос үзээрэй: (https://en.wikipedia.org/wiki/Cormorant_culling). Тэгээд цөөрмийн тэжээмэл загасыг нь маш олноор нь идэх аюул нөмөрсөн байдаг. Үүний эсрэг хиймэл цөөрөм болон үйлдвэрийн загасны бизнес эрхлэгчид хүчтэй тэмцэж ЗГ-таа гомдол тавьж тодорхой тоогоор устгаж алах зөвшөөрлийг гаргуулж саяхныг хүртэл зарим оронд алж байсан.
Тэр аллагын эсрэг Дэлхийн томоохон шувууны байгууллагууд хүчтэй эсэргүүцэж байжээ. Энэ бол хиймэл цөөрмийн эздийн загасны бизнесээ хамгаалах тэмцэл байсан байна. Өөрөөр хэлбэл манай малчид малаа хамгаалж чоно алдагтай адил санаа. Өнөөдөр харин дийлэнх малчид маань чоно гэдэг амьтны үнэ цэнийг ойлгосон байх жишээтэй.
Харин тураг гогой байгаль дээрээ зэрлэг загасны популяци, тоо толгойд сөргөөр нөлөөлсөн судалгааны үр дүн өнөөг хүртэл гараагүй байна, энэ тухай олон жил судалж буй Richard J. King-ний бичсэн зүйлийг – энэ холбоосоор орж үзээрэй: (http://www.naturalhistorymag.com/features/19298/to-kill-a-cormorant). Бүр эсрэгээрээ Өмнөд Австралид шувуу судлалын байгууллагууд Тураг гогойг хамгаалах шаардлагатай гэж үздэг, учир нь тураг гойгой тус тивийн toadfish болон leatherjacket гэх 2 зүйл загасаар голдуу хооллож, тэдний тоо толгойг хянаж зохицуулж байдаг гэнэ.
Энэ хоёр загас бусад бүх зүйл жижиг биетэй загаснуудынхаа түрсийг их хэмжээгэр иддэг хөнөөлтэй гэнэ, энэ тухай энэ холбоосны South Australia гэсэн хэсгээс уншаарай: (https://en.wikipedia.org/wiki/Cormorant_culling). Өөрөөр хэлбэл байгалийн зохилдолгооны нэг баталгаа энд яригдаж байна. Ер нь Тураг гогой байгаль дээрээ загасны популяцид сөрөг нөлөө байдаггүй талаар олон судалгаа, олон докторын ажлууд байдаг. Харин өөр хүчин зүйлс хамгийн их сөргөөр нөлөөлж байгаа тухай баримт зөндөө байна.
Бүр Монгол орны загасаар саяхан Доктор хамгаалсан залуугийн ажлыг энд иш татмаар санагдлаа. Andrew Kaus гэдэг залуу Монгол орны загасаар 5 жилийн судалгаа хийж энэ өвөл Докторын зэргээ хамгаалсан. Манай орны загасны зүйл, популяциудад тулгамдаж буй асуудлуудыг үр дүндээ үндэслэн маш тодорхой дурдсан байгаа.
Тэр хүний судалгааны ажлын хураангуй дотор байгаа загасчидтай холбоотой хэсэг өгүүлбэрийг зориуд энд орууллаа: “Загасчидын загас агнуурын зохицуулалтын талаархи мэдлэг дутмаг байдал, хууль бус загас агнуурын өнөөгийн нөхцөл байдлаас дүгнэн үзэхэд загасчидын загас агнуур, түүний дагаж мөрдөх дүрэм журмын хүрээнд боловсролын хөтөлбөрийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Иймд эрчимтэй хөгжиж буй загасчлах аялал болон устаж, ховордож буй хулдын овгийн зүйлүүдийн популяцийг ирээдүйд хадгалж үлдэх гэсэн хоёр үндсэн хэрэгцээ шаардлаганы тэнцвэрт байдлыг хангах асуудал чухал болоод байна” гэжээ. Энэ судалгаанд нь 58 загасчдын бүлгийн 154 загасчид хамрагдсан байна лээ. Энэ залуу энэ мэт зөндөө ноцтой зүйлийг дурдсан байна.
Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл Загасчлалыг зөв зүйтэй болгохгүй бол Монгол орны Хулдын овгийн загаснууд дуусна гэсэн санаа. Энэ хүний судалгаагаар уурхайн нөлөөгөөр мөн зарим том голуудын 5 зүйлийн загаснаас химийн хорт бодисууд (хүнцэл, мөнгөн ус, хар тугалга) илэрсэн байна, тэр талаар дурдаад, асуудлыг шийдэхгүй бол хүмүүсийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх хандлагатай байна гэсэн. Юун тэр Хар галуу энэ бол аймшигтай үр дүн байгаа биз. Тэгэхээр бүгдээрээ юутай тэмцэх ёстойгоо мэдэх нь чухал болоод байна.
Хүсвэл энэ судалгааны ажлыг нь олоод та нарт өгч болно. Надад зөвхөн хураангуй нь л байгаа юм. Мөн Өгий болонТэрхийн цагаан нуураас 2011 онд загасны 100 гаруй хаягдсан тор цуглуулсан баримт байгаа. Түүнд нь хэдэн зуун загас орооцолдон үхсэн байсныг шувуу судлаач баримтжуулсан. Ийм л байдалтай бид загас агнаж, сөрөг нөлөө үзүүлж тэрийгээ шувуу руу тохсоор ирлээ.
Энэ бол эмгэнэл шүү.
Өөрсдийн хоолыг идэж буй Тураг гогойд санаа зовохоос илүүтэй хүний зүгээс үзүүлж буй бусад зүйлтэй тэмцэх шаардлагатай байна.
Эх сурвалж: Gankhuyag Purev-Ochir (2018 оны 3 дугаар сарын 22)
