1911 онд тусгаар тогтнолоо сэргээгээгүй бол…

Технологийн эрин зуунд эрх чөлөө, тусгаар тогтнол гэх үгс бидний чихэнд л ойр сонсогдохоос сэтгэл зүрхнээс алсран одсон мэт санагдана.

Монголчууд бид өөрсдийн гэсэн газар нутагтай, түүндээ далай мэт баялагтай, хуучлаад суух эх хэлтэй, уламжлаад үлдээх баян түүхтэй  гээд тоочиж дуусашгүй үнэт зүйлстэй улс.

Tухайн үеийн гадны эх сурвалжид “…Богд хааныг ширээнд залах түүхэн арванхоёрдугаар сарын 29-ний өдөр тохиов. Өмнөх өдрүүдийг бодвол цаг агаар дулаахан, таатай, сайхан бөгөөд миний хувьд мартагдашгүй нэгэн өдөр болж билээ.

Цэргийн урт жагсаалаас илүүтэй сэтгэлд минь буусан дүр зураг бол цугларсан олон түмэн байсан юм. Монголчууд эр, эмгүй хуран цугларч, хамгийн сайхнаараа хувцасласан байв.

Төр улс, тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхагласаныг даяар олноо зарлах төрийн ёслолыг 1911 оны арванхоёрдугаар сарын 29-ний билигт сайн өдөр нийт Монгол үндэстний төлөөллийг оролцуулан өргөн тэмдэглэв.

Энэхүү төрийн ёслол нь Монгол үндэстний хувьд эв нэгдлийн, тусгаар улсын, үндэстэн улсын шинжийг илэрхийлж байлаа. Тиймээс Богд хааны зарлигаар төрийн ёслолд ар, өвөр нийт Монгол овогтны төлөөллийг оролцуулахад онцлон анхаарчээ…” хэмээн тэмдэглэн үлдээжээ.

Төрийн шагналт, Түүхийн шинжлэх ухааны доктор О.Батсайхан “Тусгаар тогтноно гэдэг хэр чухал вэ гэдгийг ч мэдэхгүй байж магадгүй. Тиймдээ ч монголчуудад ойлгуулахад бэрх байдаг.

Өвөр Монголын нэг оюутан манай улсад суралцахаар ирэхдээ “Архан Монголдоо ирэх яасан сайхан юм бэ? Та нар дандаа нар өөд харж явах юм. Бид харин үргэлж газар ширтэж явдаг” гэж билээ. Өвөр Монголчууд Хятадын хаяанд байхад бид эх орондоо эрхэлж яваа юм болохоор тэр эрх чөлөөнийхөө үнэ цэнийг мэдэрдэггүй, үнэлдэггүй, ойлгодоггүй юм уу даа гэж боддог.

Өнөөдөр бид хэнээс ч асуухгүйгээр төрийн хэргээ шийдэж байна. Тусгаар тогтносон, бүрэн эрхт Монгол Улсын иргэн бид эрх чөлөөндөө бялуурсан байж ч мэднэ.

275 жил өөрийн төр улсгүй, тусгаар тогтнолгүй, өөр улсын хаяанд байхад 1911 оны арванхоёрдугаар сарын 29-нд “нар үзэж”, эрх чөлөөгөө олсон.

Үүнээс хойш өвөг дээдсүүд ихэд хичээж, улс орноо бүрэн бүтэн болгосны хүчинд бид өнөөдөр бэлэн зүйл дээр “тонгочиж” байна. Тусгаар тогтнолын үнэ цэн гэдэг мөнгөөр хэмжих зүйл яав ч биш.

Монгол хүн Монголоо хайрлах учиртай.

Өнөөдөр бид Хятадаар шулганаж байх байсан. Өнөөгийн Төвдийн хувь заяа Монголыг хүлээж байсан юм. Тэр үед Манж, Чин гүрний эрхшээлд байсан субъектүүдээс манай улс цор ганцаараа тусгаар тогтнолоо олж чадсан. Бид эзэн Чингисийн байгуулсан Их Монгол улсынхаа гал голомтыг сахих, эзэд нь. Гэвч өнөөдөр монголчууд эзэн шиг нь байж чадахгүй байгаа нь харамсалтай” гэж Тусгаар тогтнолын үнэ цэнийн талаар ийн ярьжээ…