Цаг хугацаа гэдэг гэрлийн хурдаар л өнгөрөх юм даа…
…одоогоос 30 жилийн өмнө 1993 оны 10-р сард Москвад гарсан үймээн самууныг эргэн санаваас саяхан л болсон мэт сэтгэлд үлджээ. Тэхэд би Москвагийн ОУ-ын Радиод ажиллаж, дараа нь “Монголын Радио”, “Ардын эрх”, ”Өнөөдөр”, ”Засгийн газрын мэдээ” сонингуудыг төлөөлөн 2001 он хүртэл Москва дахь тусгай сурвалжлагчаар сууж байлаа. Тэнд 8 жил болох хугацаанд сэтгүүлчийн хувьд юу эсийг үзэх вэ дээ.
Нэн ялангуяа,1993 оны 10-р сарын 3, 4-ний Москвад дэгдсэн хэрэг явдал одоог хүртэл санаанаас гардгүй юм.
ОХУ-ын Дээд Зөвлөл болон Ардын депутатуудын их хурлыг тараах тухай тус улсын ерөнхийлөгч Б.Ельцины зарлиг гарсан нь улс төрийн дотоод зөрчлийг улам хурцтгаж, улмаар олон нийтийн үймээн самуун дэгдэхэд хүргэж билээ.
Уг үйл явдлыг “Хар Октябрь”, ”1993 оны Аравдугаар сарын Бослого”, ”1400 дугаар зарлиг”, ”Ельцины 1993 оны Төрийн Эргэлт” гэхчилэн тухайн үед янз бүрээр нэрлэн дүгнэж оросын болон дэлхийн хэвлэлүүд мэдээлж байлаа.
Үнэндээ ч 9-р сарын сүүлчээр Москвагийн төв гудамжуудад байлдааны хориглолт бэхлэлт энд тэндгүй бий болж, сэтгэл түгшмээр өдрүүд эхэлж билээ. Ялангуяа 1993 оны 10-р сарын 3 ны өдөр Оросын Ерөнхийлөгчийн талынхан, тэднийг дэмжигч Оросын Ардчилсан хүчнийхэн, нөгөө талаас Оросын ерөнхийлөгчийн нийгэм эдийн засгийн бодлогыг эсэргүүцэгч, дэд ерөнхийлэгч А.Руцкой,ОХУ-ын Дээд Зөвлөлийн дарга Р.Хасбулатов тэргүүтэй Оросын Коммунистууд болон бусад үндэсний нам,зүүний хөдөлгөөнүүдийг нэгтгэсэн эвслийнхний хоорондох зөрчил дээд туйлдаа хүрч зэвсэгт мөргөлдөөн гарсан юм.
Төр өдөр би Үдийн 13.00 цагийн хавьд Монголын Элчин Сайдын Яамны Төлөөлөгчийн Газарт очихоор Метроноос гараад иртэл Смоленскийн талбайд 100 гаруй хүн бөөгнөрч хориглолт бэхлэлт босгоод хүчнийхэнтэй сөргөлдсөнөөс энд тэнд гал дүрэлзэх нь түгшүүртэй харагдав. Ер нь байдал эвгүйтэх шинжтэй болоод ирэхлээр нь төлөөлөгчийн газраа ч очсонгүй…
Гэрийнхээ зүг явахаар буцаад метронд сууж “Октябрьская” станц дээр буугаад шатаар дээш өгсөөд гарсан чинь юу вэ?…гудамжаар тоймшгүй олон хүний жагсаал,цагдаа нарын хоорондохь халз мөргөлдөөнтөй тулгарав…
Цагдаа нарт шахагдаж хөөгдсөн жагсагчдын дийлэнхи нь Лениний өргөн чөлөөнд хүчээ нэгтгэн цугларав.
Энэ үеэр “Трудовая Россия” хөдөлгөөний удирдагч Виктор Анпилов тэдэнд хандаж Зөвлөлүүдийн Ордон руу жагсаалаараа очихыг уриалж байлаа. За даа, хэрэг явдал ширүүсч бишдэх нь гэж бодоод тэднийг дагаж явах гэснээ болгоомжилж гэртээ л харилаа. Аравдугаар сарын 3-ны тэр оройноос өглөөг хүртэл Москвад айхтар ширүүн тэмцэл болсныг Телевизээр л харж суулаа даа. Харин нөгөө В.Анпилов маань зүгээ өөрчлөн өөрийнхөө жагсагчдаа дагуулан генерал А.Макашовын удирдсан хүмүүстэй нийлчихсэн Останкины Телевизийн Цамхаг руу довтлож эзлэхээр явсан байлаа. Энэ өдрийн хамгийн аюултай үйл явдал чухам тэнд өрнөсөн юм. Оросын Дотоодын Хэргийн Яамны цэргүүд,цагдаа нар,бас Оросын тусгай анги Омоныхан Останкины Телевизийн Цамхагийг хамгаалахаар ирсэн байлаа. Гэлээ ч тэдэнтэй учраа ололцоогүй генерал А.Макашовын зэвсэглэсэн босогчид оройн 19.00 цаг өнгөрч байхад цэргийн ачааны машинаар Останкины Телевизийн шилэн хаалгыг шууд мөргөн хагалж дайран орсноос будалцаан болж, Оросын Төв Телевизийн сувгууд хаагдаж, Москвагийн “Маяк”, ”Юность” зэрэг олон радио станцуудын нэвтрүүлгүүд зогсож билээ.
Яг энэ үеэр Телевизийн Төвийн дэргэд үймсэн түмэн олон руу тэнд зогсож байсан хуягт тэрэгүүд автомат буугаар гал нээжээ. Хамгийн харамсалтай нь энэ үймээний үеэр 50 шахам хүмүүс амь үрэгдэж, тэдний дунд сэтгүүлчид, жирийн хүмүүс, гадаадын иргэд ч байв…
тухайлахад уг хэрэг явдлыг газар дээрээс нь шууд сурвалжилж Останкины телевизийн төвийн орох хаалганы хажууд зураг авч явсан германы ARD телевизийн компаний оператор амиа алдсан юм. Хар дарсан зүүдэн дунд нойр хулжин арай хийж шөнийг өнгөрөөлөө..
10 сарын 4-ны өглөө нь босоод ,ер нь сэтгүүлч хүний хувьд, гадуур явж,үйл явдал яаж өрнөхийг хармаар санагдав. Яахын аргагүй л мэрэгжлийн маань сониуч зан намайг Москвагийн Төв рүү хөтлөх нь тэр…
Гэрийн маань хажууханд метро байдаг тул өглөөгүүр эртхэн сэрж, цайгаа уусан төдий яарч энэ буухиа цахилгаан тэргэнд гараад л суулаа…гялс хийгээд л хотын төвд очив.
“Смоленская” метроноос гараад түүнээс холгүйхэн байдаг “Новый Арбат” буюу Шинэ Аравтын гудамжийг зорив.
“Новый Арбат” гэх энэ орос үгийн тухай сонирхуулахад: 1238 онд Бат хаан Москваг эзэлж авахад түүний цэргийн аравтын ангиуд энэ гудамжид байрлаж байсан тул Арбат гэх нэр үүссэн тухай яриаг түүх мэдэх эрдэмтэй хүмүүсээс олонтоо сонсож явлаа.
Үнэний ортойд би лав итгэдэг.
Гэхдээ энэ талаар оросууд гайхдаг, зарим нь бүр дурсах их л дургүй юм билээ. Аргагүй биз дээ. За энэ ч яахав, үндэсний бахархалдаа огшоод бага зэрэг хадуурах шиг боллоо…хүлцэл өчье!
Ингээд дурсамж руугаа ороё доо.
”Новый Арбат” гудамжинд намайг очиход үнэхээр цочирдмоор дүр зураг нүднээ тусав.
Танк, хуягт тэрэгүүд энд тэнд зогсч,Оросын Дотоод хэргийн Яамны олон зуун цэрэг, цагдаа нар хамгаалалтад гарсан байлаа. Урьд шөнө энд таагүй хэрэг мандсан бололтой. Тэндээсээ Оросын Цагаан Ордон буюу ОХУ-ын Дээд Зөвлөлийн Ордны зүг явлаа. Миний адил сониуч зандаа хөтлөгдсөн олон арван хүмүүсийг дагаад өглөөний 9.00 цаг өнгөрч байхад хүрэв.
Калинины гүүрэн дээр үй түмэн хүмүүс цугларч, хэд хэдэн танкууд Цагаанд Ордны өөд буугаа онилон зогсчээ.
Намайг тэнд очиход Цагаан Ордны дээд давхрын зарим цонхнуудаас утаа баагиж буйг ажихад, танкууд Цагаан Ордонг буудаад удаагүй байсан бололтой…танкуудыг хүмүүс музей үзэж байгаа юм шиг тойрон сонирхоно.
Энэ үеэр Оросын Дээд Зөвлөлийн Ордны дээгүүр байлдааны нэгэн нисдэг тэрэг эргэлдэж, бас л буудав. Нөгөө утаа нь улам өтгөн хар болж ойлгодон хүчтэй уугиж гарлаа. Бодвол, байг ончтой олсон тул дээд давхрын олон тасалгааг хамарсан гал дүрэлзэх нь ихсэв.
Үүний зэрэгцээ энд тэндээс буу тачигнах, сум исгэрэх дууг сонсоход сэтгэл түгшиж айдас хүрнэ. Тэх атугай, уг хэрэг явдлыг сонирхож ирсэн олон мянган хүмүүсийн дундаас зарим нэг нь тэнэсэн суманд оногдон хүд хийгээд ойчихыг ч харлаа. Радиогоор тэрхүү цугларсан хүмүүсийг болгоомжтой байхыг олонтоо анхааруулж, энд аюултай шүү гэдгийг ахин дахин сануулж, бүр тарж явахыг зөвлөсөөр байтал зарим нь бүр өндөр модонд авирчихсан, зарим нь бүр бага насны хүүхдээ хөтлөх нь хөтөлж, мөрөн дээрээ ч суулгах нь суулгачихсан хэнэг ч үгүй Цирк,ший жүжиг үзэж байгаа мэт зогсцгооно.
Хүн гэдэг дэндүү сониуч, хэрэгт дуртай улсууд юм уу даа. Уг нь Орос хүн зэвсэгт тулалдаан, мөргөлдөөн, дайны уршиг гэдгийг биеэрээ амссан улсууд шүү дээ.
Орчин цагийн хүмүүс огт тийм биш аж. Цагаан Ордон дотроос болон тэр хавийн өндөр байшингуудын дээвэр дээр нуугдсан мэргэн буучид дотоодын цэрэг, цагдаа нарыг онилон буудах боловч зарим нэг тэнэсэн сумнууд нь жирийн иргэдийн амийг авч одсоор байлаа. Тэнэсэн суманд оногдож амь эрсдсэн, бас шархдсан иргэдээ яаран зөөж Калиннины гүүрийн доор аваачих аж.
Тэнд эмч нар шархдсан иргэдээ үзэж бас амь үрэгдсийн үхдлийг гялгар хүүдийгээр бүтээгээд түргэн тусламжийн тэргээр авч одно. Радиогоор амь үрэгдсэн хүмүүсийн тоог анхааруулж хэлэхэд 100 дөхөж очсон доо…
Лав л 11 цагийн үед 192 хүн бууны суманд өртснөөс, 158 нь шархдан эмнэлэгт хүргэгдэж, 18 нь газар дээрээ нас нөхцсөн тухай мэдээлсэн дэг.
Үүнийг сонсоод дотор минь харанхуйлах мэт сэтгэл түгшээд ирэв…түргэхэн л ирсэн замаараа буцахад өндөр байшуунгуудын ханыг цуваагаараа налаад хагас бохирч суугаад гартаа АК Калашниковын автомат буутай,хамгаалалтын төмөр малгайгаа өмсцгөөсөн цэргүүд гал нээхэд бэлэн аястай, хараа нь алс өөдөө замын цаадахь барилгуудын дээвэр,цонх,тавцангуудыг хянамгай ажина.
Чухам тэндээс л тэнэсэн сумууд хэний ч тархинд тусах аюул ирэх бололтой… гэтэл гэнэт хэн нэгэн миний бугуйнаас угз татан, мөрөн дээр гараараа дарж доош суулгав… цочин хартал нөгөө цэргүүдийн нэг нь: “бөхийгөөд болгоомжтой яв” гэсэн дохиог нэг ч үг хэлэлгүйгээр хуруугаараа дээш доошоо зааж байв. ”Ээ,халаг…би ч гэж би…тун ч гэнэн амьтан юмаа даа” гэх бодол зурсхийв. ”Ер нь ч юугаа хийж энд ирэв дээ…” хэмээн хэзээ хойно өөрийгөө зэмлэж явлаа. Анх удаагаа л Оросын Цагаан Ордны дэргэд тачигнах буун дуу сонсож, хүний амь эрсдэхийг нүдээрээ үзэж буй нь энэ л дээ.
Би ч яахав аа… үгүй тэр олон мянган Москвачууд тэнд хуран цугларсныг яанаа!” гэхчилэн элдвийг эргэн санасаар гэртээ орж санаа амарч билээ.
Аравдугаар сарын энэхүү эмгэнэлт 3,4-ны хоёр өдрийн зэвсэгт мөргөлдөөний явцад, нийтдээ, 150 хүн амиа алдаж, 400 гаруй хүн шархдсан хэмээн албан мэдээнд дурьдсан байлаа.
Окятбрийн хувьсгалаас хойш гарч байгаагүй Оросын улс төрийн сөрөг хоёр том хүчний уг ширүүн тэмцэлд Оросын ардчилсан хөдөлгөөн,залуу үеийнхэн ялсан юм.
Хожим тэдний нэг төлөөлөгч Борис Немцовтой миний бие монголын сэтгүүлчийн хувьд 1998 онд Оросын Цагаан Ордон буюу ОХУ-ын Засгийн Газрын Ордонд уулзах завшаан тохиож билээ. Тэхэд тэрбээр ОХУ-ын Засгийн газрын тэргүүн шадар сайд болчихоод байв.
Намайг өрөөндөө тун найрсгаар хүлээн аваад:
– Би саяхан Монгол улсын дээгүүр нисч Хятад руу зорьж явлаа л даа. Энэхэн зуур онгоцныхоо цонхоор танай нутгйиг тун анхааралтай харлаа. Цэлмэг сайхан агаартай байв. Цэлийсэн уудам нутаг үргэлжлээд байх.
Хүн ард нь энэ л нутаг шигээ уужуу сэтгэлтэй, эрх чөлөөнд тэмүүлсэн нүүдэлчин ард түмэн байдаг байхдаа гэж санагдсан.
Монголчууд эрчимтэй хөгжиж буй соёл иргэншлээс алс зайд аж төрдөг авч, шинэ юмыг амархан тусгаж авдаг эрх чөлөөг эрхэмлэсэн хүмүүс байдаг болов уу гэж бодсон. Ийм өргөн уудам тал нутаг, тэнгэр өөд цойлсон уулстай нутгийн хүмүүсийн ухамсар сэтгэлгээ нь хүртэл эрх чөлөөг хүсэмжлэх хязгааргүй тэмүүлэлтэй байх нь аргагүй юу даа гэж надад бодогдсон.
Энэ чанар нь монголчуудын хүсэл зоргийг нь олон талаар тоодрхойлдог байх.
Түүний дотор монголын өнөөгийн улс төрийн амьдралыг ч тодорхойлж байгаа болов уу. Тухайлахад орос оронд дөнгөж арай хийж хэрэгжин эхэлж байгаа эрх чөлөө, ардчиллын олон үзэл санаа, харин Монгол оронд манайхаас илүү түргэн биелэлээ олчихдог болов уу гэж санадаг. Энэ нь тодорхой өөрийх нь ухамсар сэтгэлгээнээс шалтгаалж байгаа хэрэг л дээ…дашрамд хэлэхэд Монголын шуудангийн маркууд тун гоё үзэмжтэй байдагсан. Сурагч байх үед манай ангийн хүүхдүүд монгол шуудангийн маркуудыг солилцдог байлаа. Би ч гэсэн марк солилцохоор шийдсэн. Ингээд захидал авдаг байсан л даа,-гэж билээ.Монголд маань элэгтэй Оросын залуу үеийнхний салхич шувуу нь байсан Б.Немцов одоогоос найман жилийн өмнө 2015 оны 2-р сарын 27 ны өдөр Москвад зэвсэгт халдлагт өртөж 55 хан настайдаа амиа алдсан юм.
Тэрбээр 1959 оны 10-р сарын 9 –нд Крымийн Сочи хотод төржээ. Хэрвээ амьд сэрүүн байсан бол эдүгээ 64 нас хүрэх байлаа.
Тэрбээр 1959 оны 10-р сарын 9 –нд Крымийн Сочи хотод төржээ.Ингэхэд хорвоод мэндэлсэн түүний төрсөн өдөр ердөө хэдхэн хоногийн дараа болох нь…дээд тэнгэрт морилон буй түүний гэгээн дүрийг нь мартахын аргагүй.
Монгол Улсын Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн,сэтгүүлч Дэмчигдоржийн Мягмарсүрэн
Hi there! I could have sworn I’ve been to this site before but after checking through some of the
post I realized it’s new to me. Anyways, I’m definitely glad I found it and I’ll
be book-marking and checking back often!
хувьсгал хийнэ гэдэг чинь тэгж цустай нөжтэй нь хольж байж л хувьсгал хийдэг болохоос манайх шиг жагсаал хийхдээ зөвшөөрөл авдаг улс байдаг юм уу монголчууд бүх юмыг оромддог!
you are in point of fact a just right webmaster. The website loading
pace is incredible. It seems that you are doing any distinctive trick.
Moreover, The contents are masterpiece. you have done a excellent process on this subject!
I actually wanted to send a quick comment in order to appreciate you for those pleasant tactics you are sharing on this website. My time-consuming internet investigation has finally been honored with good quality information to exchange with my colleagues. I would assert that we site visitors are truly lucky to live in a notable network with very many perfect people with insightful points. I feel quite privileged to have seen your entire web site and look forward to some more fabulous times reading here. Thank you again for a lot of things.
I wanted to compose you the very little observation just to thank you very much over again with your spectacular ideas you have provided in this case. It’s strangely open-handed with people like you to give unhampered precisely what a number of us might have offered for sale for an e-book to help make some cash for their own end, especially considering the fact that you might have done it in the event you desired. These concepts in addition served like a easy way to fully grasp someone else have the same dream just like my own to understand more pertaining to this condition. I’m sure there are several more fun situations up front for folks who discover your website.
I simply wanted to say thanks once more. I do not know the things that I could possibly have tried without the actual advice contributed by you directly on that theme. This has been the horrifying condition for me, however , being able to view the skilled tactic you dealt with that made me to jump with joy. Extremely happy for the help as well as sincerely hope you find out what an amazing job your are carrying out teaching the others by way of your blog. I am sure you haven’t come across any of us.
I’m commenting to let you be aware of what a exceptional experience my friend’s princess found reading yuor web blog. She learned numerous pieces, not to mention what it’s like to possess a marvelous giving style to get folks clearly know precisely various advanced topics. You actually surpassed visitors’ desires. Thank you for imparting these valuable, trustworthy, educational and in addition cool tips about your topic to Tanya.
Thanks so much for giving everyone an exceptionally superb opportunity to check tips from this site. It is often so superb and also full of a lot of fun for me and my office mates to visit your website more than 3 times per week to learn the new stuff you will have. And lastly, I’m also always astounded considering the fantastic secrets you serve. Certain 1 ideas in this article are particularly the most impressive we have ever had.
My husband and i were excited that Chris could complete his research by way of the ideas he came across while using the web site. It is now and again perplexing just to possibly be offering secrets that others might have been making money from. And now we understand we have got the website owner to give thanks to for that. The most important explanations you’ve made, the easy site navigation, the friendships you make it possible to create – it’s got mostly extraordinary, and it’s really assisting our son and the family reckon that this content is interesting, which is certainly really serious. Thank you for everything!
I and my buddies were following the nice solutions from your website and then unexpectedly I had a horrible suspicion I never thanked the web site owner for them. The young men ended up for that reason stimulated to learn all of them and have in effect in fact been taking advantage of these things. We appreciate you turning out to be so accommodating and for figuring out varieties of extraordinary subject matter most people are really eager to understand about. My honest apologies for not saying thanks to you sooner.
I definitely wanted to compose a simple message in order to appreciate you for all the great ways you are writing here. My time intensive internet lookup has finally been recognized with reliable details to talk about with my contacts. I would state that that we visitors are unequivocally lucky to be in a fabulous site with so many lovely people with very beneficial opinions. I feel somewhat fortunate to have discovered the weblog and look forward to tons of more pleasurable times reading here. Thanks a lot once more for a lot of things.
I needed to put you that very small note to thank you so much over again with the breathtaking basics you have provided on this page. It’s simply remarkably generous with people like you to give extensively what exactly numerous people might have offered for sale for an e book to end up making some profit for themselves, even more so now that you could have tried it in the event you wanted. These concepts also served to become fantastic way to realize that some people have the same passion just like my personal own to see very much more with regard to this condition. I know there are a lot more pleasant opportunities in the future for many who looked over your website.