Нийтийн удирдлагын магистр, түүхч, улс төр судлаач Т.Билэгжаргалтай улс төрийн үйл явцын талаар ярилцлаа.
– УИХ-ын намрын ээлжит чуулган нээлтээ хийлээ. Намрын чуулганаар хэлэлцэх гол асуудал юу байна. Улс төр судлаач хүний хувьд энэ намрын улс төр ямар байдлаар явах чигтэй харагдаж байна вэ?
– Энэ намрын чуулганыг хариуцлага тооцох, хэн нь хэн байсан бэ гэдгийг тодоор харуулах чуулган болоосой гэж иргэд хүсэж байна. Нийгэмд ил тод гарсан хулгай, луйвар бүгд холбогдох эзэнтэй. Хулгай хийсэн үйлдэл нь тодорхой байна. Хулгайлсан хүн нь ч тодорхой байна. Тиймээс одоо хариуцлага үүрүүлэх ёстой гэдэг иргэдийн шахалт энэ намрын чуулганы үеэр хүчээ эрс нэмэгдүүлнэ. Иргэд хариуцлага нэхээд ирэхээр эрх баригчид, улс төрчид, холбогдох этгээдүүд бүгд сандралдаж, зөвхөн өөрсдийнхөө арьсыг л хамгаалсан мэдэгдлүүдийг удаа дараа хийх байх.
Ингэснээр намын эв нэгдэл, ер нь аливаа бүлэг, фракцын эв нэгдлийг шууд зад татна. Ингэж задарсан нам, бүлэг, фракц болгон дундаасаа хэн нэгнээ золиосонд гаргаж л таарна. Тиймээс 2020-2024 оны УИХ-ын намрын отгон чуулган хамгийн их гал гарсан. Хамгийн их биеэ өмөөрсөн, улс төржилт, попролыг дээд цэгт нь хүргэсэн чуулган болно гэж харж байгаа. Мэдээж хуулийн төслүүдийн хувьд УИХ-аар хэлэлцэгдэх эсэхээ хүлээн байгаа олон эрх зүйн актууд бий. Түүнээс хамгийн чухал нь ирэх оны төсөв. Дараа нь Сонгуулийн тухай хууль болон Улс төрийн намын тухай хуулийг дагалдах хуулийн төслүүдийг хэлэлцэн батлах нь чухал юм.
– Намрын чуулганы нээлттэй зэрэгцэн улс төрийн үйл явц хурцаар тавигдаж эхэлж байна. Тухайлбал, өчигдөр Хот хариуцсан сайд Ж.Сүхбаатар ажлаа өгөхөө мэдэгдлээ. АН-ынхан С.Зоригийн хэргийг дахин сэргээхийг шаардаж, үүгээр эрх баригч нам улс төр хийхгүй байхыг шаардлаа л даа…Тэгэхээр судлаач хүний хувьд намрын улс төрийн халалт ямар хэмжээнд, ямар үр дагавартайгаар ирэх бол гэж бодож байна вэ?
– УИХ-ын 76 гишүүнтэй. Удахгүй 126 болно. Яг өнөөгийн байдлаар Засгийн газар дэд сайд нартайгаа нийлээд нийт 40 гаруй сайд, 20 орчим яамдтайгаар ажиллаж байна.
Энэ нь өөрөө ард түмний 40 хувийн саналыг авсан намын хувьд асар том бүтэц гэсэн үг. Тэр чинээгээрээ авлига, хүнд суртал, хулгай гаардаг гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Хэрэв өнөөгийн эрх баригч нам ард түмний 80 орчим хувийн саналыг авсан бол ийм хэмжээний бүтэцтэй ажиллаж болно. Энэ өөрөө улс төрийн удирдлагын онолоор тодорхойлогддог зүйл.
Тэгэхээр ард түмний саналыг хэдэн хувьтай авч, түүнд тохирсон төрийн бүтцээр ажиллаж байна уу үгүй юу гэдэг чухал гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл байгуулсан төрийн бүтэц нь ард түмнийхээ саналын хувиас хэт давсан данхар бүтэц байвал хулгай, авлига, хүнд суртал тэр хэмжээгээрээ гардаг. Ард түмний саналын хувьтай энэ тэнцүү эсвэл доогуур буюу цомхон бүтэцтэй бол ийм зүйл гарах боломж тэр хэмжээгээрээ багасдаг гэж ойлгох хэрэгтэй.
Тиймээс дараа дараагийн сонгуулиар гарч ирсэн нам нийт ардын саналын хэдэн хувийг авсан бэ гэдгээс нь хамааруулж, Засгийн газар, төрийн бүтцийг байгуулах шаардлагатай гэсэн үг. Манайд энэ тогтолцоо, бодлого байдаггүй. Ялсан нам ялахад нь үйлчилсэн хүмүүсээ “хооллохоо” л боддог. Түүнээсээ болж эрх мэдлийн хуваарилалтаа алддаг. Эрх мэдлийн хуваарилалтаа алдсан нам зөв бодлого, хууль гаргасан ч төрийн үйлчилгээ, чанар, нэр хүнд нийгэмд улам доош орсоор байдаг.
– Та мэргэжлийн хүний хувьд ерөнхий онолын агуулгатай зүйл ярилаа. Ярианы эхэнд хэлсэн шүү дээ. Ард түмэн хариуцлага л нэхэж байна гэж. Эхнээсээ сайд, дарга нар хариуцлагаа үүрээд албан тушаалаа өглөө. Нэг талдаа зөв юм шиг. Нөгөө талдаа хариуцлагаас улам өөрийгөө чөлөөлж байгаа мэт харагдаж байна л даа. Үүнд та ямар тайлбар өгөх вэ?
– Хариуцлага нэхэж байгаа ард түмний гол хүсэл нь яг юу юм бэ гэдгийг бид ойлгох хэрэгтэй. Зарим нь ажлаа өг, огцор гэж байна. Зарим нь ажлаа өгөөд хуулийн хариуцлага үүрээрэй гэж байна. Тэгэхээр ард түмэн хариуцлага нэхэж байгаа бол яг ямар хариуцлага хүсээд байгаагаа эхлээд тодорхой болгох хэрэгтэй. Ж.Сүхбаатар сайд ажлаа өгнө гэж байна. Энэ хариуцлага үүрч байгаа хэлбэр мөн үү. Үнэхээр ард түмэн түүнийг огцрохыг л хүсэж байсан гэж үү. Яагаад энэ хүн ажлаа өгөхөөр болов гэдгийг хэрсүү ойлгох хэрэгтэй.
Магадгүй зарим хүмүүс Ж.Сүхбаатар сайдын судлаа өгчихлөө гэхээр хариуцлага үүрчихлээ гээд энэ асуудлыг мартана. Ийм байвал бид хэзээ ч хариуцлага хэн нэгэнд үүрүүлж, эсвэл хэн нэгнээс хариуцлага нэхэх боломжгүй болчхож байгаа юм. Ард түмний тодорхойгүй хүслийг өнөөгийн улс төрчид өөрт ашигтайгаар эргүүлээд сурчихсан байна. Ерөнхийлөгч болохын тулд Ерөнхий сайдын албаа өгдөг. Өгөхдөө хариуцлага үүрч байна гэдэг нэрийн дор огцордог.
Төсөв захиран зарцуулагч болохын тулд УИХ-ын гишүүнийхээ ажлыг өгдөг. Үүнийгээ би илүү сайн ажил хиймээр байна гэсэн хоосон попрол явуулж байгаад л Нийслэлийн Засаг дарга болчихдог. Үүнээс юу ойлгогдож байна вэ гэхээр ард түмний хариуцлага нэхэж байгаа хүслийг улс төрчид өөрт ашигтайгаар эргүүлж чадаж байгаа юм. Улс төрчид юу хийхийг хүсэж байна, тэр болгоноо хийх арга чаргаа ард түмний хүсэл сонирхол, эрх ашигт тулгуурлаад гаргаад ирж чаддаг болж. Энэ бол нийгмийн, улс орны хамгийн том аюул.
– Тэгэхээр Ж.Сүхбаатар сайд ажлаа өгч байгаа нь угтаа хариуцлагаас мултарч байгаагийн нэг хэлбэр гэж ойлгох уу?
– Шуудхан хэлэхэд Ж.Сүхбаатар гэх хүн хулгай хийж байгаад үйлдэл дээрээ баригдчихсан гэж ойлгож болно. Хулгайч үйлдэл дээрээ баригдахаар яах ёстой вэ. Ямар ч яриангүй шууд хуулийн хариуцлага хүлээнэ. Дэлгүүрээс нэг шил архи хулгайлж байгаад баригдсан нөхрийг цагдаа дуудаад шууд хариуцлагыг нь үүрүүлдэг биз дээ.
Гэтэл улс төрчдөд хариуцлагаас зугтах. хариуцлагыг аргалах тусгай механизм оршиж байдаг. Түүний нэг нь давхар дээл. Засгийн газрын сайд нарын 70 орчим хувь нь давхар дээлтэй байгаа. Тэгэхээр эдгээр хүмүүсийн хууль бус үйлдэл ил тод боллоо гэхэд тэд зөвхөн сайдын суудлаа л өгнө.
Ингээд л цааш хуулийн хариуцлага үүрүүлэх ямар ч боломжгүй болно. Сайдын суудлаа өгчихөөр манай ард түмэн түүнийг хариуцлага үүрээд явчихлаа гэж ойлгоно. Нийгмийн ухамсар, хандлага доогуур байгаа болохоор эрх баригчид, улс төрчид өөрсдийнхөө хүслээр амьдарч болоод байна. Тэр утгаараа давхар дээлтэй байх нь хариуцлагаас зугтах том боломж гэдгийг Ж.Сүхбаатар сайд харууллаа. Хариуцлагаас өөрийгөө яаж мулталж чадаж байгааг Ж.Сүхбаатар сайдын мэдэгдлээс сонссон байх.
– Ж.Сүхбаатар сайд ямар мэдэгдэл хийсэн гэж. Та түүнийг нь яагаад хариуцлагаас мултарч байна гэж ойлгоод байгаа юм бэ?
– Би хэлсэн. Энэ хүн хулгай хийж байгаад баригдсан. Өөрөө ч үүнийгээ мэдэж байгаа байх. Мэдсэн учраас сайдын суудлаа бушуухан өгчхөж байна. Гэхдээ бушуу туулай борвиндоо баастай гэдэг үгтэй. Өөрийнх нь гаргасан шийдвэр бүрэн хэрэгжиж чадаагүй, түүнээс нь болоод асуудал үүссэн байхад өөрийнхөө алдааг бусад руу шууд чихэж байгаа нь ёс зүйгүй үйлдэл.
Ж.Сүхбаатарын хэлсэн мэдэгдлийг судлаач хүнийхээ хувьд агуулгаар нь дүгнээд хэдэн зүйл хэлье л дээ.
Нэгдүгээрт, Ж.Сүхбаатар намынхаа төлөө сайдын ажлаа өгсөн. Засгийн газрын нэр хүнд цаашлаад намын нэр хүнд улам унахаас сэргийлсэн улс төрийн тоглолт. Ингэхдээ нэгэнт явж байгаа учраас намынхаа бодлого. Засгийн газрын үйл ажиллагааг магтан дуулж өгсөн. Энэ үйлдэл нь “ах аа намайг бодоорой” л гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл би сайдын суудлаа өгөөд нийгмийн галыг өөртөө татъя. Нэгэнт тугаа тахиж байгаа учраас намаа өргөөд өөрөө явъя. Тиймээс миний арыг нам маань бүтэн даагаарай гэж ойлгогдож байгаа юм.
Хоёрдугаарт. сонгууль ойртчихсон учраас улс төрийн рейтингээ бодсон мэдэгдэл хийлээ гэж харж байгаа. Би энэ ажлыг сайн хийж байсан л даа. гэхдээ олон хүний дургүйг хүргэсэн шийдвэр гаргаж байж миний ажлын үр дүн гарч ирнэ. Тиймээс би ирэх сонгуулиар дахин гарч ирэхээ бодсон учраас улс төрч хүнийхээ хувьд өнөөдөр хариуцлагаа үүрээд сайдын суудлаа өгчихье өө гэж байна. Ард түмний тархийг угаагаад сурчихсан. явцгүй улс төрчдийг дахин битгий гаргаж ирээсэй.
Асуудлыг даагаад явж байгаа бол даасан шиг даачих зангаргатай улс төрчид үнэхээр алга. Бүгд дараа дараагийнхаа эрх мэдлийн төлөө өөрөөсөө бусад бүх зүйлийг золиосонд гаргаж улс төр хийж байгаа нь эмгэнэлтэй.
Э.Мөнх
Oh my goodness! a tremendous article dude. Thanks However I’m experiencing concern with ur rss . Don抰 know why Unable to subscribe to it. Is there anybody getting an identical rss problem? Anybody who is aware of kindly respond. Thnkx
I抦 impressed, I have to say. Really rarely do I encounter a blog that抯 each educative and entertaining, and let me let you know, you might have hit the nail on the head. Your thought is excellent; the difficulty is one thing that not enough persons are talking intelligently about. I am very glad that I stumbled throughout this in my search for one thing relating to this.
I and also my guys came studying the good advice on the website and then before long I had an awful feeling I never thanked the blog owner for those techniques. These men ended up as a result glad to read them and have very much been taking pleasure in these things. Thanks for simply being considerably considerate as well as for using some amazing useful guides millions of individuals are really eager to learn about. Our own honest apologies for not expressing gratitude to you sooner.
I wanted to put you one very little remark to help say thanks over again with your exceptional basics you’ve featured at this time. This has been quite surprisingly open-handed of people like you to supply unreservedly what exactly a number of us could have supplied for an e-book to make some dough for themselves, even more so given that you might have tried it if you ever considered necessary. Those secrets as well acted to be the great way to be certain that some people have similar eagerness like mine to realize somewhat more with respect to this condition. I know there are lots of more pleasant periods up front for people who take a look at your website.
I enjoy you because of all your hard work on this web page. Kate takes pleasure in managing research and it’s really easy to see why. Almost all notice all of the compelling medium you deliver very useful tricks by means of the web site and as well as invigorate response from other ones about this subject then our own daughter is undoubtedly studying a lot. Have fun with the remaining portion of the new year. You’re conducting a tremendous job.
I not to mention my guys were actually reading through the nice helpful hints on the website and then at once got an awful suspicion I never expressed respect to you for those strategies. All of the men ended up consequently thrilled to study them and have in effect undoubtedly been making the most of these things. Thanks for genuinely really considerate and then for pick out this form of quality areas most people are really needing to be aware of. My very own honest apologies for not expressing gratitude to earlier.
I simply wanted to thank you very much all over again. I’m not certain the things that I might have tried without the thoughts shown by you relating to my industry. It had been an absolute frightening condition in my opinion, nevertheless taking a look at the very skilled fashion you managed that took me to weep with contentment. I will be thankful for your work and then trust you really know what a great job you’re getting into educating people today with the aid of your website. Probably you have never got to know all of us.
Thank you for every one of your hard work on this web page. My mom takes pleasure in setting aside time for research and it’s really easy to see why. All of us learn all concerning the dynamic means you provide very important tips and hints through your website and invigorate contribution from some other people about this idea and our girl is certainly studying so much. Take advantage of the rest of the year. Your conducting a pretty cool job.
I and my buddies came viewing the best thoughts from your web site and so immediately I got an awful feeling I never expressed respect to the website owner for those techniques. All of the women happened to be as a result passionate to read all of them and have really been taking advantage of these things. We appreciate you getting indeed helpful and then for making a decision on such amazing things millions of individuals are really needing to discover. My very own honest regret for not expressing appreciation to you earlier.
I am commenting to let you understand of the excellent experience my cousin’s child developed studying your webblog. She realized some things, including what it is like to have a very effective helping mindset to have other individuals completely master selected complex matters. You undoubtedly did more than our desires. Thanks for giving those warm and helpful, trustworthy, explanatory and easy thoughts on your topic to Emily.
I’m commenting to let you be aware of what a superb encounter my cousin’s princess developed going through your web page. She mastered a lot of issues, not to mention how it is like to have a wonderful coaching mindset to have folks smoothly gain knowledge of various advanced topics. You truly surpassed readers’ expected results. I appreciate you for producing the great, safe, educational and unique thoughts on your topic to Jane.
I definitely wanted to construct a quick remark so as to thank you for these amazing hints you are placing at this site. My considerable internet investigation has now been honored with beneficial insight to write about with my pals. I would state that that many of us website visitors actually are definitely blessed to dwell in a very good site with so many brilliant individuals with interesting concepts. I feel extremely fortunate to have seen your website page and look forward to really more cool minutes reading here. Thanks a lot once more for a lot of things.
I simply wished to thank you so much once again. I do not know the things that I might have created without the type of hints revealed by you on that subject matter. It became the alarming situation for me, nevertheless viewing the very expert form you resolved the issue forced me to jump with contentment. I am grateful for the assistance and hope you know what a great job you are providing instructing many others using your web site. I am certain you have never encountered any of us.
I happen to be writing to make you be aware of of the fine encounter my wife’s child gained visiting yuor web blog. She learned a lot of pieces, which include what it’s like to possess a very effective giving heart to get many people completely thoroughly grasp specific advanced topics. You actually did more than her desires. I appreciate you for offering the essential, healthy, revealing and in addition easy guidance on the topic to Kate.
I wish to get across my love for your kindness giving support to those people who really want assistance with in this concern. Your very own dedication to passing the message along became pretty insightful and has in most cases enabled employees much like me to realize their endeavors. Your helpful tips and hints means a lot to me and extremely more to my mates. Thank you; from each one of us.
I enjoy you because of all of the effort on this web page. My niece loves making time for internet research and it’s easy to understand why. Many of us learn all of the lively way you create precious techniques on this web blog and in addition encourage contribution from other ones on that concern so our favorite simple princess is now studying a great deal. Take advantage of the rest of the new year. Your doing a fantastic job.
I wish to express my appreciation to this writer just for rescuing me from this type of situation. Because of scouting throughout the world-wide-web and coming across opinions that were not pleasant, I was thinking my life was well over. Being alive devoid of the strategies to the issues you’ve resolved through your main posting is a serious case, and the kind which may have in a negative way affected my career if I hadn’t noticed your blog. Your primary training and kindness in controlling every aspect was priceless. I am not sure what I would have done if I had not encountered such a step like this. It’s possible to at this time relish my future. Thanks for your time so much for your high quality and effective guide. I will not be reluctant to recommend your web page to any person who should receive assistance about this subject.