Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар зоотехникч Д. Бараадуузын малчдад зориулсан зөвлөгөө.
Ер нь малыг турахаас нь өмнө нэмэгдэл тэжээл өгч бай.
⁃ Мал тураад амьдын жингийнхээ 70% иа алдсанаас хойш эрүүний булчин сулараад идсэн тэжээлээ таслаж бутлаж чадахгүй бүхлээр нь залгиад эхэлдэг тэр нь ходоодонд зангирч бөөгнөрөөд буцаж хэвлэг бололгүй ходоодондоо муудаад ядарсан малыг хордлого болгон үхүүлдэг юм байна лээ. Хүнсэнд хэргэлсэн малын сэвс 1 см орчмоор таслагддаг бол зуданд үхсэн малын гүзээнд 2-3 бөндгөр тэжээлийн үлдэгдэл бүхлээрээ байж байдаг,
⁃ Нэгэнт доройтсон малыг исгэж, дэвтээсэн тэжээлээр тэжээвэл сайн байдаг, хүчит тэжээлийг исгэж дэвтээгээд 1 аяга (300 гр) өгөөд 3-4 цагийн дараа 500 гр өвс өгөх, тосыг нь ялгасан шөл, (ясны шөлөөр) хивэг, хүчит тэжээлийг зуурч бага багаар сувилалын тэжээл болгон тэжээхэд сульдсан мал дорхноо тэнхэрдэг,
⁃ Исгэж дэвтээсэн 300 гр хивэг, багсармал тэжээл, 500 гр өвсөөр 1- 2 хоног тэжээснээс хойш ядарсан малын үхэл зогсдог бөгөөд тэжээлийг үргэлжлүүлээд өгөөд байхаар сэхээд ирдэг тиймээс хэт дор орохоос нь өмнө тэжээлд оруулбал үр дүнтэй байдаг шүү,
⁃ Турж доройтсон малын нүд нь нуухтсан, сүүлээ хавчсан, хамарт нь шороо шигчсэн, цустай нус гоожсон байдаг. Өглөө бэлчээрт байгаа малаа нэг бүрчлэн хараад муудсанаа ялгаж аваад дээрх аргаар тэжээхэд 48 цагийн дараа хавчсан сүүлээ сөхөөд, нүдний нуух нь арилаад ирдэг, тэжээлээ зогсоолгүй үргэлжлүүлээд тэжээгээд байхад засраад сайхан болчихдог,
⁃ Малыг бэлчээрт явахаас нь өмнө муудсан малаа бүлээн хар цайгаар услах, тосыг нь ялгасан ясны шөл багахан уулгах маш сайн, бэлчээрт гараад чангараад ирдэг,
⁃ Ясыг буцалгаж тосыг нь ялгаад шөлийг нь доройтсон малд уулгахад маш амархан тэнхэрдэг, хатаасан ясаа няцалж буцалгаад бүлээнээр нь малд уулгах, бусад тэжээлтэй холиод өгөхөд муудсан малыг амь тариа шиг л уячихдаг,
⁃ Боодолтой өвсийг 4 м берзент, даавуун дээр задлахаар 3-4 кг нунтаг өвсний шим нь үлддэг үүнийг хүчит болон багсармал тэжээлтэйгээ холиод малаа тэжээдэг байсан. Боодлийн өвсөө ингэж ашиглах хэрэгтэй. Бууцанд дээр задалсан өвсний шим нь бууцтайгаа холилдоод тэндээ хаягддаг, Бог малд тэжээлийг хошуувчинд хийгээд өгөхөөр хаягдалгүй бүх мал жигд сувилалын маягаар тэжээгддэг юм. Тэжээлийн онгоцонд хийхээр чадалтай нь их идээд чадалгүй нь идэж чаддаггүй сул талтай. Ногооны хальс, цайны шаар, модны үрдэс, модны навч, саахар, гурилтай шөлний үлдэгдэл малын тэжээлд нэмэртэй байдаг
⁃ Кальци фосфор дутагдсан мал яс мэрээд байдаг тиймээс малыг хужирлах маш чухал. Хужир бол “мал турахад тушаа”, “даарахад дах”, “таргалахад ташуур“ гэдэг тиймээс 4 улиралын турш хужраар хангах хэрэгтэй. Хужирыг баяжуулж хэрэглэх 40% хужир + 30% давс+ шатаасан ясны шаар хийгээд бүрэн найрлагатай болдог. Ясны гурилыг хүчит тэжээлтэй хольвол бүр сайн хужир сайтай мал хээл хаядаггүй,
⁃ Малыг усаар цангаав. Шуурах, хүйтрэх цас орохоос урьтаад ханатал нь сайн услаж бай. Бог мал идсэн 1кг тэжээлээ 3 литр усаар шингэлж байж шим тэжээлийг нь биедээ авдаг байгаа шүү,
⁃ Яагаад ядарсан малын хамарнаас цустай нус гардаг вэ? Эрээн хэдгэнэ, шимэгч хорхой авгалдайгаа малын үсний уг руу шахдаг адуу мал биеээ шүдээрээ маажихдаа угтвар ходоод руугаа оруулдаг. Мал ядрах үед энэ авгалдайнууд (гуур) хоолойн угнаас бүдүүн гэдэсний үзүүр хүртэл байрлаад идсэн тэжээлийн шимийг нь сорчихдог. Эвэр, туруу, ясыг шатааж хүхэр ихтэй утаагаар нь уг малыг утангуут авгалдайнууд нь хордож үхээд гадагшилдаг юм.
⁃ Бог малын хоолой төвөнх дээр хуруугаараа дарахаар хахаж цацаж байвал уушигандаа оёгтой гэсэн үг тусд нь ялгаад эмчилгээ хийх хэрэгтэй,
⁃ Ногооны хальс, цайны шаар, модны үрдэс, модны навч, саахар, гурилтай шөлний үлдэгдэл малын тэжээлд нэмэртэй байдаг,
⁃ Дундуур идэш, дулаан хэвтэр гэдэг малаа ядаж дороос нь бүү дааруул! Өглөө малаа гаргаад хотныхоо хорголыг овоолж бай орой хотлоход нь тараагаад байхад хэвтэр бүлээн байдаг. Бууцны голд 1 м орчим нүх ухаад жаахан галлаж байгаад хөлдүү бууцаа хийхээр дулаан хэвтэр болдог.
МАЛАА ОНД МЭНД САЙН ОРУУЛААРАЙ.
