С.Батхуяг: Хилийн хяналтаа сайжруулбал, өвчин болгоныг импортлохгүй

-Малын гоц халдварт өвчин эсвэл архаг халдварт өвчин гэсэн ангиллаар тодорхой зардлууд тусгагддаг л даа. Үүнээс хамгийн өндөр зардал нь малын гоц халдварт өвчинтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэхэд зарцуулагдаж байна. Манай газарт 2017 онд 21.2 тэрбум орчим төгрөг төсөвлөсөн. Үүний 50 гаруй хувь нь гоц халдварт өвчинтэй тэмцэхэд зарцуулагддаг. 

Үндсэндээ гоц халдвартай тэмцэх зардал жилийн сүүлээр гардаг учраас одоо ихэнх зардлууд байгаа. Малын гоц халдварт өвчин улсын хил хязгаараас үл хамааран дамжин тархдаг. Монголд шүлхий, гахайн сонгомол мялзан, хонь, ямааны цэцэг өвчин, бог малын мялзан, шувууны томуу, тахал зэрэг өвчлөл бүртгэгдсэн. 

21 тэрбум төгрөг бага мөнгө биш 

-Төсвөө урьдчилж оруулдаг ч гэсэн зарим шаардлагатай, яаралтай хөрөнгө мөнгө зарцуулах ёстой асуудлууд гарч ирдэг. Жишээлбэл, 2016 онд бог малын мялзан өвчин гарсан. Энэ өвчин өмнө нь Монгол Улсад бүртгэгдэж байгаагүй. Тиймээс уг өвчинтэй тэмцэхэд зориулагдсан хөрөнгө байгаагүй. Энэ тохиолдолд зайлшгүй нэмэлт зардал шаардлагатай болдог. Түүнээс бусад тохиолдолд урьдчилж батлуулсан төсвийнхөө дагуу л явдаг. Гэхдээ зардал хангалтгүй. Аль болох боломжоороо зардлынхаа хэмжээнд тааруулаад урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа хэрэгжүүлээд явж байна. 

-2015 оноос бүртгэгдсэн хонины цэцэг өвчин хоёр жилийг дамнаж явсаар  энэ оны хагаст хяналтад орлоо. Цэцэг өвчний улмаас 12 аймгийн 43 сумын 12 мянга гаруй хонь өвчилсөн. Энэ онд 7 аймгийн 30 суманд шүлхий өвчин бүртгэгдсэн. Зургаан аймгийн 15 суманд хорио цээрийн дэглэм тогтоож ажилласан. 

-Аливаа өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэхэд ариутгал, халдваргүйжүүлэх нь чухал. Гэвч бид бүрэн хэмжээнд ариутгал хийж чаддаггүй байсан. Харин өнгөрсөн жилээс малыг угаах, ариутгалын арга хэмжээг аян маягаар зохион байгуулж, аймаг, сумдад чиглэсэн үйл ажиллагааг идэвхжүүлсэн. Гэвч гоц халдварт өвчин нь хил хязгаараас үл хамаардаг болохоор ариутгал хийгдсэн ч өвчлөл ор мөргүй алга болохгүй л байна. Монгол Улсад байгаа өвчний голомтыг бид устгаж чадлаа ч хилийн хяналт сул байгаагаас халдварт өвчин орж ирсээр байна. 

-Гоц халдварт өвчнийг давтамжаар нь авч үзэх ёстой. Шүлхий, хонины цэцэг өвчин 1976 оноос хойш 30-аад жилийн дараа дахин гарлаа. Бог малын мялзан өвчин 2016 онд анх удаагаа бүртгэгдсэн. Хамгийн их гарч буй өвчин бол шүлхий. Шинэ Зеландын судлаач Рожер Моррис 2016 онд Монголд гарсан хонины цэцэг, шүлхий өвчнүүдийн шалтгааныг судалсан. Монгол Улсын Хятадтай хиллэдэг бүс нутгуудаар малын гоц халдварт өвчин орж ирж байгааг тогтоосон байдаг. 

Халдвар хаанаас эхэлсэн бэ гэдгийг эхлээд тогтоодог. Энэ жилийн тухайд Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумаас шүлхий өвчин эхэлсэн. Урд хилтэй хил залгаа нутаг байгаа юм. 2015 онд бүртгэгдсэн хонины цэцэг өвчин мөн л Сүхбаатар аймгийн хил залгаа сумдад гарсан. Манай гоц халдварт өвчин гарсан гол бүсүүд Сүхбаатар, Дорноговь, Ховдын Булган, Баян-Өлгийн Булган зэрэг суманд байна. Өөрөөр хэлбэл, урд хөрштэй хил залгаа нутгуудад малын халдварт өвчин их гарч байна гэсэн үг. 

-Рожер Моррисын судалгаан дээр яг энэ тухай бичсэн бадйаг. Монгол Улсад ОХУ-тай хиллэж байгаа талаас малын гоц халдварт өвчин орж ирсэн гэж нотлогдоогүй. Дан урд хөршөөс орж иржээ. Хөдөлгөөнтэй цэгүүд буюу тодруулбал,боомтуудаар малын өвчний халдвар орж ирэсэн байж болзошгүй гэж тогтоосон байгаа юм. 

-Хамгийн гол асуудал энэ юм. Хөдөлгөөн ихтэй газрууд, хилийн боомтод халдваргүйжүүлэлт хийх ёстой. Хил дээр байгаа мал эмнэлгийн арга хэмжээгээ сайжруулах шаардлага бий. Үүний дараа хилийг даваад ороод ирсэн өвчинтэй тэмцэж, хамгаалах тухай ярьвал зүгээр. Гэтэл одоо яаж байна вэ. Хилийн хяналтыг орхигдуулчихаад орж ирсэн өвчинтэй \”байлдаад” байна. Зүй нь малын халдварт өвчний орж ирэх тэр боломжийг хаачихаад дараа нь \”тулалдах” ёстой юм. Энэ тохиолдолд биднээс гарах зардал ч буурах боломжтой.  

-Өнөөдөр мэргэжлийн хяналтын байгууллага, Мал эмнэлгийн байгууллагын эрх үүргийг хоёр тусдаа болгосон. Одоо хилийн асуудлыг Мэргэжлийн хяналтын хилийн хяналтын байгууллага хариуцаж ажилладаг. Уг нь энд халдваргүйжүүлэлт, урьдчилан сэргийлэх бүх ажлыг хийх ёстой. Гэтэл одоог хүртэл хийгээд, төлөвшсөн зүйл харагдахгүй байна. Мал эмнэлгийн хувьд ийм өөрчлөлт хийх шаардлага байна гэж дэмжлэг хүссэн.  Хийгээд, хэрэгжсэн зүйл алга байна.