Аласкад монгол тэмээтэйгээ хамт уйлсан минь

Анх Америкт хөл тавихдаа Аласка мужид 2000 оны
хавар очиж хүн ардынх нь сайхан сэтгэлд уярахаас гадна байгалийн гайхамшгийг нь
шүтэн, онгон дагшин байгалийг нь биширсээр ирсэн юм.

Намайг Аласкад ирэхэд хойт туйлын алдартай
цагаан шөнө аль хэдийнээ эхэлсэн байлаа. Өдөр шөнөгүй гэрэлтэй байх энэ үе нь
хичээл номоо хийдүүлээд хоер гурван хоногоор Ленинградын цагаан шөнийг харах
гэж явдаг байсан залуу зандан насыг минь яахын аргагүй санагдуулсан билээ.
Аласкад ирээд мартагдашгүй сайхан оюутан насаа эргэн санахад сонин байлаа. 2001
оны өвөл Аласкад дахин очих таатай боломжийг Номхон далайн дээд сургууль надад
олгосон юм.

Манайхаас дутахгүй хүйтэн байх болов уу гэж
бодоод аль болох дулаан хувцасаа бэлдээд очтол үстэй малгай, бээлийний хэрэг
надад гараагүй.

Миний байсан Анкорож хот нь Номхон далайн урсгал
дээр оршдог болохоор өвөл нь цас их оровч дулаан уур амьсгалаараа Монгол орны
маань намрын сэрүүнийг санагдуулахаар байлаа. Америкийн хамгийн хүйтэн муж гэж
тооцогдох Аласкийн тэр жилийн өвөл харин миний амьдралд хамгийн дулаан өвөл
болж өнгөрсөн юм.

Өмнө нь өдөр шөнөгүй гэрэлтэй байдаг цагаан
шөнийн цагаар ирж харанхуй шөнийг бараг гурван сарын турш үзэлгүй буцаж байсан
бол энэ удаад өвлийн цагаар очиж нарны гэрэл харалгүй хоер сарыг өнгөрөөсөн.
Зарим шөнөдөө туйлын туяа тусахад гэрэл гэгээтэй болж хаа ч давтагдашгүй гэрэл
цацарсан саруулхан шөнийн тэнгэрт говийн зэрэглээг өнгөтөөр харах шиг болдог
байлаа. Зохиолч, яруу найрагчдын естой л нэг онгод нь орохоор хосгүй сонин
шөнүүдээрээ Аласка нутаг сэтгэлийг минь уяраасан.

Тэр жилийн мартагдашгүй дулаан өвөл дуусахад
хавар нь сэтгэл догдлуулсан үйл явдлаар эхэлж билээ. Хөвсгөл аймгийн Хатгал
дахь дархан цаазат газрын нэгэн ажилтан эмчилгээнд ирэх болсноор би ажлаа түр
хойшлуулж, түүнд хэсэг хугацаанд туслан ажиллах болсон. Наранцэцэгийг эмнэлгээс
гарахад нь юу үзэж сонирхмоор байна вэ? гэж асуухад минь:”Энд амьтны хүрээлэн
байдаг бол заан гэдэг амьтанг л харамаар байна” гэв. Ингээд түүний хүсэлтийн
дагуу Хөвсгөлийн дархан цаазат газар төсөл хэрэгжүүлэн удирдаж байсан америк
хүн, гэргийнхээ хамт бид хоёртой Анкорож хотын захад байрладаг амьтны хүрээлэн
рүү нэгэн өглөө явж билээ. Тэнд очингуутаа бид зааны байр руу явсан.

Наранцэцэг анх удаа амьд заан харж байгаа
болохоороо естой л нэг хүсэл мөрөөдөл нь биелсэн хүүхэд шиг бөөн баяр болон
тэнд удаан зогсож билээ. Гайхаж биширсэн түүнээс хоер бөхтэй монгол тэмээ энд
байдаг гэнэ.Тийшээ явья гэтэл зааны урт хушууг гайхсан тэр тэндээс мөд хөдлөх
янзгүй байхад нь төслийнх нь удирдагчтай үлдээгээд тэмээний зүг ганцаараа
алхсан.

Явах замдаа бөх нь уначихсан, ноос ноолуур нь
ширэлдчихсэн, нүд нь нуухтсан, өрөвдмөөр хэдэн тэмээг Орос, Герман, Унгар,
Вашингтоны зоо паркт харснаа санаж явлаа. Гэтэл өмнө минь эгээ л говийнхоо
шаргал хөндийд тааваараа бэлчиж яваа юм шиг өнгө зүстэй, ширээ бөх нь
тэгширсэн, сүрлэг сайхан хоер тэмээ байж байв. Холын барааг ширтсэн цаанаа л
нэг ихэмсэг зогсож байгаа тэмээг хараад сэтгэл минь сэргэх шиг болсон доо.

Яаж ойртуулахаа мэдэхгүй баахан зогсож байснаа
гэнэт өөрийн мэдэлгүй \”Хөөе, хөөе” гэж хашгираад хашааны завсраар гараараа
даллатал хэвтэж байсан тэмээ нь босоод үзэгчид бидний зүг рүү алгуурхан алхаад
ирсэн юм. Тэмээг дөхөөд ирэхэд тэнд байсан бүх хүн төмөр хашааны завсраар гараа
оруулахад тэмээ миний гарыг сонгож аваад үнэрлэсэн. Тэгснээ гүнзгий урт амьсгаа
аваад уян хүзүүгээ өргөж, тэнгэр өөд харахад нь дүрлэгэр бор нүднээс нь бөөн
нулимс мэлмэрэн асгарч билээ. Бөөн бөөнөөр бөмбөрөн урсаж буй нулимсыг нь хараад
өөрийн эрхгүй уйлахад минь дэргэд зогсож байсан хүмүүс \”Тэмээний хэл мэддэг хүн
байна шүү дээ” гэлцэн уйлж байгаа тэмээ бид хоерыг ээлжлэн харж мэл гайхсан
байдалтай байв.

Яг энэ үеэр Наранцэцэг гэр бүлийн хоер америктай
дөхөж ирснээ нус нулимсаа арчин зогсох намайг хараад их л сандарч яав ийв
болов. Тэгтэл нэгэн америк эр хажуугаас \”Тэмээ бидэн дээр ирээд энэ эмэгтэйн
гарыг үнстэл нэг үг хэлээд тэмээг уйлуулчихлаа. Дараа нь өөрөө уйлаад эхэлсэн”
гээд тайлбарлаж гарав. Тэнд байсан хүмүүс над руу гайхан харж учрыг олох
санаатай \”Энэ эмэгтэй яагаад байгаа юм бэ? Тэмээ эхлээд уйлсан юм уу?” гээд
асуугаад байсан. Би гэдэг хүн хэлэх үгээ олохгүй хий дэмий л тэдэн рүү харан
нэг инээмсэглэж, тэмээ рүүгээ харан нулимсаа арчин нэг хэсэг л зогссон доо.

Өмнө нь ботгоо голсон ингийг морин хуурын
эгшгээр уярааж хайлуулдаг гэдгийг олон удаа сонссон боловч яг өөрийн биеэр уйлж
байгаа тэмээтэй тааралдаж байгаагүй болохоор сэтгэл минь ихээр хөдөлсөн байх.
Жаахан тайвшраад тэмээний тухай тайлбарыг унштал дөрвөн жилийн өмнө хоер тэмээг
хэдэн сарлагийн хамт Өвөр Монголоос авчирсан гэж бичсэн байлаа.

Зарим нь уйлж, зарим нь инээсэн биднийг тэндээс
холдон явахад хөөрхий тэр амьтан хашааныхаа цаанаас бидний зүг рүү харан
харсаар хоцорч билээ. Алс холын Америк тивд ирсэн тэр тэмээ монгол хүний
үнэрийг мартаагүйд нь их өрөвдсөн. Гэртээ ирээд ч догдолсон сэтгэл минь ер
тайвшрахгүй, тэр олон хүн дотроос намайг монгол хүн гэж тэр тэмээ яаж танив аа
гээд Наранцэцэгийг унтуулахгүй дахин дахин шаалгааж суулаа. Өглөө босоход нь \”Малаас
хол, хот газар, сэхээтний гэр бүлд төрсөн намайг тэр тэмээ яаж монгол хүн гэж
мэдэв ээ?” гээд л нөгөөх асуултаа дахин давтаж асуухад минь Нараа минь өөдөөс
зааны аврага бие, урт хушуу, богинохон сүүлийн талаар ярьсаар л байлаа.

Оюутны солилцооны шугамаар Аласкад сурч байсан
нэгэн монгол охин намайг нутаг буцахад минь гаргаж өгөхөөр ирсэн юм. Би түүнд:
\”Миний дүү гэрээ санаад байвал амьтны хүрээлэнд очоод хоер тэмээтэйгээ нэг сайн
уйлаад аваарай. Тэгсний дараа сэтгэл чинь онгойж нэг хэсэгтээ л сэргэлэн цовоо
явах болноо, чи минь” гэхэд хацар дээр минь үнссэнээ :”За, би тэнд заавал очно”
гэж шивнээд онгоцны буудал дээр доголон нулимстай торойгоод үлдэж байсан.

Миний амьдралд тохиолдсон сайхан дурсамжтай олон
үйл явдлуудын нэг нь Америк оронд монгол тэмээтэй ийнхүү учирч, уйлж явсан минь
яахын аргагүй мөн бөгөөд монгол хүний барааг ойрд хараагүй арван зургаахан
настай тэр жаахан охин намайг хараад уйлж байсан нь бас хэзээ ч мартагдахгүй
биз ээ.

Дашрамд дурдахад энэ хугацаанд Хулан маань дунд
сургуулиа төгсөөд, Аласкийн дээд сургуулийг суралцаж дүүргэд, хань ижил, үр
хүүхэдтэй болоод сайн явж байгаа.

Аласка яваад ирсэн хүнээс нөгөөх хоёр тэмээний
нэг нь үлдсэн бөгөөд хашааных нь гадуур давхар хашаа барьснаар түүнд хүрэх
боломжгүй болсон байна гэж сонслоо.

Ш.Наранчимэг. /Арлингтон. Виржиниа/

2005 он

\”Даяар монгол\” сонины архиваас.