Налайхын их уурхайн түүх бол улс эх орны маань хөгжлийн түүх билээ. Улсын нийслэл Улаанбаатар хотыг 70 гаруй жил илч дулаанаар хангаж ирсэн Налайхын чулуун нүүрсний уурхайд хөдөлмөрч, бүтээлч хүмүүс хэрхэн ажиллаж байсныг эгэл жирийн уурхайчны хүүгийн хувьд би сайн мэднэ.
Уурхайчны хөдөлмөр хүнд бэрх боловч хүн өөрт оногдсон ажилдаа эзэн байж гэр бүл, хамт олон, улс нийгмийнхээ сайн сайхны төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэх нь хамгийн том нэр алдар байдгийг уурхайчин аав минь бидэнд ажил үйлсээрээ үлгэрлэн харуулсан. Аавтай минь мөр зэрэгцэн Налайхын Их уурхайд ажиллаж байсан үе үеийн ажилч хичээнгүй уурхайчид, ахмадууд Та бүхэнтэйгээ уулзах бүрт сэтгэлд дотно сайхан байдаг.
Ахмад уурхайчид та бүхний маань залуу нас, халуун сэтгэл, хөдөлмөр зүтгэлээр Алтан уурхайн 100 жилийн түүх бичигдэж, уул уурхайн салбарын анхны Хөдөлмөрийн баатар, анхны Гавьяатууд эндээс төрөн гарсан юм. Тухайлбал, Налайхын их уурхайгаас Хөдөлмөрийн баатар 9, БНМАУ-ын Ударник 2, Төрийн шагналт 3, Гавьяат уурхайчин 14, төрийн дээд одон, медальтан 1500 гаруй төрөн гараад байгаа билээ.
Улс орныхоо хөгжил дэвшилд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлэн Налайхын Их уурхайг 1936 онд Ардын хувьсгалын 15 жилийн ойгоор “Аж үйлдвэрийн гавьяаны одон”, 1982 онд Ардын хувьсгалын 61 жилийн ойгоор “Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон”-гоор тус тус шагнаж байсан түүхтэй. Налайхчууд бид Улсын хөгжлийн түүчээ болсон ийм л бахархах түүхтэй, баялаг намтартай ард түмэн.
Өнөөгийн бидний төрж өссөн, сурч хүмүүжсэн, ажиллаж, амьдарч буй Налайх дүүрэг маань ч салбар салбарын хөдөлмөрч бүтээлч ахмадуудын маань нөр их хичээл зүтгэлийн үр дүнд бий болсон гэдгийг залуу хойч үеийнхэн Та бид мартах ёсгүй.
Налайхын төдийгүй нийслэл Улаанбаатар хотынхоо, Монгол Улсынхаа шинэ цагийн түүхийг дараагийн үеийн залуучууд бид бичих учиртай. Бидний дэргэд түүх намтраас нь үлгэрлэн суралцах, үйлс бүтээлээр нь бахархан дуурайх ахмадууд маань байна.
Алтан уурхайн яндашгүй баян түүхийг бүтээсэн хөдөлмөр, алдрын суу азай буурлууддаа болон 1990-ээд оноос хойших амаргүй бэрх цагт Налайх дүүргийнхээ хөгжлийн түүхийг бүтээлцсэн дунд үеийнхэндээ, мөн өдгөө залгамж халааг нь үргэлжлүүлж яваа залуучууддаа түүхт ойн мэндийг дахин хүргэж, аз жаргал, эрүүл энх, хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
Налайх дүүргийн маань хөгжил дэвшил цэцэглэн мандах болтугай.
Шадар сайд С.Амарсайхан
