Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэр ТӨХК-ийн Үйлдвэрчний эвлэлийн хорооны дарга Ц.СУВДГЭРЭЛТЭЙ ярилцлаа.

“Кью Эс Си” компани өнгөрсөн найман жил ажилчдын нийгмийн асуудал шийдээгүй, сул зогсолтын цалин олгоогүйгээс боловсон хүчний бодлого алдагдсаныг онцоллоо. Мөн 30 жилийн түүхтэй ган боловсруулах хүнд үйлдвэрийг концесс эзэмшигчид ердийн хүдэр зөөдөг уурхай болгон улсыг хохироосон. Үйлдвэр эргээд төрийн өмчид шилжсэнээр бугшсан олон асуудал ажилчдын эрх ашигт нааштай байдлаар шийдэгдэж эхэлсэн талаар ярьж байна. 

– Манай компани 2013 онд жилийн эцсээр зургаан тэрбум төгрөгийн ашигтай ажиллаж, ажилчдадаа жилийн үр дүнгийн шагнал олгосон. Бид сар, улирлын шагналт цалин авдаг байсан. Гэвч бидэнд 2014 оны дөрөвдүгээр сард Концессын гэрээг хэрэгжүүлснээс хойш, 2014-2019 он хүртэл “ашиггүй ажилласан” гэдэг шалтгаар үр дүнгийн шагналт цалин олгоогүй. Хийснээр болон цагаар цалинждаг ажилчдын цалин буурсан. Яагаад гэвэл, гангийн үйлдвэрлэлийн хэмжээ огцом буурч байсан.

Концессын гэрээ хэрэгжсэн найман жилд манай үйлдвэрийн ажилчид уул уурхайн салбарын дундаж цалинтай харьцуулахад маш бага, үнэхээр харамсалтай цалин авч ирсэн. Үйлдвэр 2014 оноос өмнө сард 5000-6800 тонн ган үйлдвэрлэж байсан бол 2016 он гэхэд 1200 тонн хүртэл буурсан нь цалин, хөлсөнд нөлөөлсөн учраас боловсон хүчний бодлого алдагдаж, 2014 онд 111, 2015 онд 121, 2016 онд 82, 2019 онд 138 хүн, олон жил ажилласан туршлагатай ажилчид ажлаасаа гарсан.

– Концессын гэрээний хугацаанд ажилчдын нийгмийн хамгааллын асуудал, хамтын гэрээний заалтууд хэрхэн хэрэгжиж байсан бэ?

– Концесс хэрэгжүүлэгч талаас томилогдсон удирдлагууд анх ирээд, 2014 оны дөрөвдүгээр сард 1100 ажилтныг оролцуулж хурал хийсэн. Энэ хурал дээр “Ажилчдын нийгмийн хамгааллын асуудлыг цогцоор шийднэ” гэж амласан ч юу ч хийгээгүйд бид сэтгэл дундуур байгаа. Хамтын гэрээнд заасан асуудлууд “Хүдрийн үнэ буурсан, борлуулалт багассан, эдийн засаг хүндэрсэн” гэсэн шалтгаанаар хэрэгжүүлэхээс ерөнхийдөө татгалзаж, ажилчдын нийгмийн хамгааллын асуудлыг шийдэх талд санаачилга гаргаж байсангүй. Тэд манай хамт олныг өрөнд оруулаад зогсохгүй, үйлдвэрлэлийн жигд ажиллагааг ч тасалдуулсан мэдээллийг бид аваад байгаа.

“Кью Эс Си” компанийн “Уул уурхайн металлургийн цогцолбор” байгуулах гэрээ зургаан жил хүлээгдсэн ч ямар ч бүтээн байгуулалт хийгээгүй. ТЭЗҮ ёсоор бол дөрвөн жилд төмрийн хүдэр боловсруулж эцсийн бүтээгдэхүүн гаргах үйлдвэрийг ашиглалтад оруулах байсан юм.

– Маш олон сул зогсолтыг өнгөрсөн жилд хийж байжээ. Ажилчид сул зогсолтын мөнгөө авч байв уу?

– Үйлдвэр найман жилд нэгээс дөрвөн сарын хугацаатайгаар зургаан удаа удаа сул зогссон. Нэг жишээ хэлэхэд 2016 онд үйлдвэр доголдоход “Цалингүй чөлөө”-ний хуудас гэсэн хэвлэмэл хуудсан дээр ажилчдыг дарамтлан хүчээр гарын үсэг зуруулсан. Энэ сул зогсолт 3-5 сар үргэлжилсэн ч цалин олгоогүй. Энэ бол ажилчдын амьдралд маш хүнд туссан сул зогсолт болсон. Нийгмийн даатгал баталгаажихгүй, эмнэлэгт үзүүлж, эрүүл мэндийн тусламж авах эрхгүй болж, зарим нь банкны зээлээ төлж чадаагүйгээс Монгол банкны найдваргүй зээлдэгчийн жагсаалтад орсон бол тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийн тэтгэврийн хэмжээ буурч гадагшаа явах гэсэн хүмүүс гадаад улс орны ЭСЯ-наас виз авах боломжгүй болсон.

Ажилчдын амьдралд маш хүнд цохилт өгсөн хэр нь “Кью Эс Си”- компанийн удирдлага, ТУЗ-ийн дарга Э.Шижир энэ бүхнийг мартсан бололтой юм. Э.Шижир манай ажилчдаас ичихгүй “Бид маш сайн ажиллаж, гангийн цогцолбор барих гэж байтал төр хэлмэгдүүлээд үйлдвэрийг хүчээр авлаа” гэж дахин дахин ярьж байгааг гайхаж байна. Үнэхээр эрээ цээргүй, ёс суртахуунгүй байгаад харамсаж байна.

2016 онд үйлдвэр урт хугацаатай сул зогсолт хийхэд Үйлдвэрчний эвлэлийн хороо хөдөлмөрийн хамтын маргаан үүсгэн зуучлагч, Арбитрын шүүхэд хандан 6-8 сар хөөцөлдөж байж ажилчдадаа хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр нөхөн олговор олгуулж, НДШ-ийг төлүүлж байлаа. Үүнээс болоод “Кью Эс Си” компанийн удирдлага ҮЭХ-ны гишүүдийг дарамтлан, гишүүний татвар хураах ажлыг хүртэл зогсоож байсан. Ажилчдын эрх ашгийг асар ихээр хохироосон “Кью Эс Си” компанид албан ёсоор хэлье. Дахин биднийг битгий хохироо. “Шамшигдуулсан мөнгөө хуулийн дагуу төл” гэсэн ажилчдынхаа үгийг дуулгах нь зөв гэж бодож байна.

– Үйлдвэр төрийн өмчид дахин шилжин ирснээр ажиллах орчин нөхцөл байдал сайжирч, нийгмийн асуудал шийдэгдэж байна уу?

– Концессын гэрээ эзэмшигчид энэ найман жилийн хугацаанд ган бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг 30 жилийн түүхтэй хүнд үйлдвэрийг ердийн нэг хүдэр зөөдөг уурхай болгоод явсан. Төмрийн хүдрийг урд хөрш рүү өдөр, шөнөгүй зөөж, борлуулж байсан компаниас төр өмчөө эргүүлэн авах үед байгууллагын боловсон хүчний бодлого алдагдчихсан байсан юм шүү. Харин төрийн өмчид шилжин ирснээр бугшсан олон асуудал ил болж, асуудлыг ажилчдын эрх ашигт нийцүүлэн нааштай шийдэж эхэллээ. Хүнд нөхцөлд ажилладаг дадлага, туршлагатай ажилчдын нийгмийн асуудалд анхаарч байна.

– Төрийн өмчид шилжсэн Төмөрлөгийн үйлдвэртэй холбоотой сөрөг мэдээлэл цахим сүлжээнд үе үе тархдаг. Энэ талаар ямар байр суурьтай байна вэ? 

– Манай үйлдвэр рүү чиглэсэн гүтгэлэг, үйл ажиллагааг харлуулсан хуурамч мэдээ байнга гарч байгааг бид анхааралтай харж байна. Үйлдвэрчний эвлэлийн хороо үүнийг Концессын гэрээ хэрэгжүүлж байсан талаас гаргаж байгаа зохион байгуулалттай явуулга гэж үзэж байгаа. Тухайлбал, ажилчдыг олноор нь халлаа, нэг дор 30 хүн халав гэсэн мэдээ.

Хөдөлмөрийн гэрээг нь цуцалсан 28 ажилтны дотор төрийн хэмнэлтийн хуулиар чөлөөлөгдсөн хүн ч байна. Мөн “тусгай нөхцөлийн цалин” гэсэн тодотголоор 2.5 сая төгрөгөөс дээш цалин авч байсан хүмүүс ч бий. Нэг хэсэг, хэдэн тооны хүн манай үйлдвэрийн цалингаас хэт өндөр цалин авч байсан нь баримтаар нотлогдсон.

Зүгээр нэг жишээ хэлэхэд, Захиргаа, хууль зүйн хэлтсийн даргын орон тоон дээр “Кью Эс Си” компанийн хуулийн зөвлөх Н.Энхтэмүүлэн гэж хүн 2019 оны дөрөвдүгээр сараас эхлэн 4.2 сая төгрөгийн цалин авч явсан байгаа юм. Энэ хүн манай үйлдвэрт долоо хоног ч ажиллаагүй. Концессын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй найман жил болсон, “Кью Эс Си” компанийн удирдлагуудад албан ёсоор ажилчдынхаа саналыг энэ ярилцлагаараа дамжуулан хүргэе. Та бүхэн ашигтай ажиллаж байсан үйлдвэрийг ашиггүй ажилладаг “уурхай” болгож орхиод, баялгийг нь хууль бусаар ашиглаж, ажилчдыг маань амьдралын баталгаагүй болгож, улс орны баялаг бүтээдэг компанийг өртэй болгож л үлдээсэн. Бид дахин хохирол хүлээж чадахгүй, баялгаа хамгаална гэдгээ хатуу мэдэгдэж байна.

Төмөрлөгийн үйлдвэр Концессын гэрээнд шилжсэнээс хойш гарсан сул зогсолтууд

• (2014-2021 он) 2015.02.17-нд эхэлсэн сул зогсолт

Хугацаа: Гурван сар

Шалтгаан: Хүдэр, арматурын борлуулалт буурсан, валютын ханш өссөн

Захиргаанаас гаргасан шийдвэр: Уурхайн ажилчдад цалингүй чөлөө олгох, үйлдвэрийн ажилчдыг цомхотгох

• 2015.05.05-нд эхэлсэн сул зогсолт

Захиргаанаас гаргасан шийдвэр: Өөрийн хүсэлтээр ажлаас чөлөөлөгдсөн ажилтанд нэг сарын цалин олгох, өөрийн хүсэлтээр ажлын байраа зургаа хүртэлх сараар сунгах, өөрийн хүсэлтээр сунгаагүй ажилчныг ажлаас шууд чөлөөлөх.

• 2016.01.01-нд эхэлсэн сул зогсолт

Хугацаа: 2016.04.20 хүртэл үргэлжилсэн

Шалтгаан: Бүтээгдэхүүний үнэ буурсан

Захиргаанаас гаргасан шийдвэр: Хуулиар олгох ёстой сул зогсолтын мөнгө олгохгүй.

• 2018 оны дөрөвдүгээр сард эхэлсэн сул зогсолт

Хугацаа: Хоёр сар үргэлжилсэн

Шалтгаан: Төмөртолгойн уурхайд тоног төхөөрөмжийн сэлбэг нийлүүлэгдээгүй Захиргаанаас гаргасан шийдвэр: Хуулиар олгох ёстой сул зогсолтын мөнгө олгохгүй.

• 2018 оны долдугаар сард эхэлсэн сул зогсолт

Хугацаа: Нэг сар

Шалтгаан: Төмөртэйн хүдрийн уурхайд тоног төхөөрөмжийн запас, сэлбэг нийлүүлэгдээгүй, тэсэлгээ тасалдсан

Захиргаанаас гаргасан шийдвэр: Сул зогсолтын мөнгө олгохгүй гэсэн шийдвэр гаргасныг Үйлдвэрчний эвлэлийн хороо олгуулах шаардлага албан бичгийг хүргүүлэн, шийдвэрлэсэн.

• 2022.02.01-4.25 хүртэл үргэлжилсэн сул зогсолт

Хугацаа: Гангийн үйлдвэрийн цех нэгжүүдийн үйл ажиллагаа хоёр сар зогссон. Мөн нойтон цех, хоёр уурхайг хэсэгчлэн зогсоосон.

Х.Заяа

Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин