Манай нэгэн жуулчны баазын “ариун цэврийн өрөө”. Энэ “00”-д эрэгтэй, эмэгтэй гэж байхгүй. Бүх юм хамтдаа… Үүнийг харахад Монголд хаа сайгүй байдаг л зүйл. Гэвч бидний хувьд гайхахааргүй энэ зургийг өөр өнцгөөс хараад үзвэл бас сонин.
Манай Монголд бахархах зүйл их бий. Гэхдээ тэдгээрээрээ аархах нь заримдаа хэтрэх тал байдаг. Бидэнд шүүмжлэх юм ч бас их бий. Үүнийг бид л өөрөө өөрсөддөө сануулж байхгүй бол хэн ч нүүрэн дээр маань палхийтэл хэлэхгүй. Гадныхан бол дотроо олон зүйлийг маань харчихаад “их хоцорч дээ” гэж бодсон ч “танай орон хосгүй баялагтай, агуу түүхтэй, авъяаслаг ард түмэнтэй, үзэсгэлэнт байгальтай атаархам орон” гэж хээвнэг “манжилна”. Ялангуяа, “танд манай орон таалагдаж байна уу?” гэх маягийн асуулт тавьбал хариулт “эелдэг” байх нь ойлгомжтой. Мэдээж чин сэтгэлээсээ хэлэх нэгэн бий. Тэгээгүй байх тохиолдол ч цөөнгүй. Иймд хашир нь дээр гэсэн байр суурьнаас магтаал үгийг “цаасан малгай”-д тооцож, түүнд хууртахгүй, тайтгарахгүй байх нь чухал.
XXI зуунд бид ийм жорлонтойгоо байсаар байгаагаа эзэнт гүрний үеийн түүхээрээ ихэрхэн онгирмоор болох болгондоо, эсвэл тэнгэр заяатайгаа төсөөлөн огших бүртээ, ялангуяа, хосгүй баялагтайгаараа гаднынханд гайхуулмаар болох бүртээ санаж байхад илүүдэхгүй. “Тийм л баян юм бол, тийм л тэнгэрлэг ухаантай юм бол үүнийгээ орчин үеийнх болгочихол доо” гэж эгдүүцэх хүн нэг биш гарна.
Ер нь өнөөгийн бид эзэн Чингисийнхээ нэрийг хэлэх хэлэхгүй бүх л юман дээр ашигладаг. Гэтэл түүнд навс гологдохоор байгаа. Учир нь бид өөрсдийн амьдарч буй цаг хугацаанаасаа технологи, мэдлэгээрээ ч, сэтгэлгээний цараагаараа ч их хоцроод байна. Өнөөгийн бидний хувьд эзэнт гүрэн газар нутгийн хувьд асар том байсан нь чухал биш, харин дэлхийн дайтай сэтгэдэг, бусдыг шашин шүтлэгээр нь ялгаварлан гадуурхалгүй өөрийн хөгжил, сайн сайхан амьдралын тусын тулд харилцан ашигтайгаар ашиглаж чаддаг байсан нь сургамжтай юм. Өөрийнх нь эсрэг зэвсэглэн тулалдаагүй л бол нийгүүлсэнгүй хандаж, эдийн засгийн ашиг хожлыг л эрэлхийлдэг байсан нь бүтээлч хандлага байв. Том сэтгэлгээтэй том хүмүүс байсан тул хэн нэгэнтэй дайсагнах гэж тэвдэн яардаггүй байж. Ийм сэтгэлгээ уламжлалыг дээдэс маань өвлүүлж. Тухайн цаг үедээ тэд худалдаа, үйлдвэрлэлээрээ, суу ухаан, арга залиараа дэлхийг манлайлж байсан нь гол үзүүлэлт. Газар нутгийн тэлэлт бол зүгээр л агуу байсных нь нэг л үр дагавар.
Харин бид чадахгүй байж дээрэнгүй авирлахыг л чадаад байх шиг. Хоцрогдолоо санагалзал, их зангаар нөхөх гээд ч байгаа юм шиг. Бидний үе ядаад модон жорлонгийн үеийг дуусгаад хойч үедээ улс орноо шилжүүлэхсэн. Модон жорлон нь үгүй дээ хаалгатай ч болчихоосой. Үүнийгээ шийдэж чадаагүй байгаагаа тэнгэрийн юм ярьж томорцгоолгүй хүлээн зөвшөөрөхөөс өөрчлөлт эхэлнэ шүү.
Дамдины Цогтбаатар
