СYYНИЙ YНЭР
Хаалганы хонх хангинатал дуугарав. Орноосоо босож хаалга тайлж өгөхөөс залхуу хүрээд хэвтээд л байлаа. Хэсэг хугацааны дараа хэн нэгний шатаар уруудах чимээ гарч эргэн тойрон ажин түжин нам гүм болов. Харин гадаа хүмүүс ямар нэгэн зүйлд дүргүйцсэн өнгөтэйгээр ам амандаа шуугилдаж сонсогдов. Энэ удаа харин орноосоо яаран өндийж цонхоор харлаа. Тэр дор хүмүүс нэгэн зүйлийг тойроод бөөгнөрсөн байв. Яагаад ч юм бэ, юу болохыг нь очиж үзмээр санагдаад хувцсаа хам хум өмсөөд гэрээсээ гарлаа. Сэтгэл нэг л харанхуйлах тул яаран гүйсээр хүмүүсийн дэргэд хүрч очвол, солир нүдтэй, зүс таних шар хүү:
-Ах аа, таны нохойг буудаад алчихаж гэж билээ.
Үнэхээр хөөрхий муу алаг хав минь амьгүй хэвтэнэ. Энэ муу жаахан амьтныг яах гэж бууддаг байна аа. Ямар арьс, мах нь хэрэг болох гэж хэмээн тойрон зогссон хүмүүс намайг хараад дуугаа чангаруулан шуугилдав. Саяхнаас үүр цүүрээр энд тэнд буун дуу сонстох болсон нь жил бүрийн хавар шоронгийн хоригдлуудын хүчээр хийдэг нохой устгалын ажил эхэлснийг илтгэж байсан юм. Даанч алаг хав минь тэр устгалд өртөөд буудуулчих юм гэж санасангүй. Хэдэн сарын өмнөөс ороо нь орж өглөө оройгүй хаалга самардаж, гасалж гийнаад байхаар нь өрөвдөөд гаргаад явуулчихсан юм. Түүнээс хойш гадаа энд тэнд гүйж явахад нь дуудахаар хүрч ирээд зөөлөн ягаахан хэлээрээ гар долоочихоод л гүйгээд явчихдаг байлаа. Надаас илүү чухал зүйл түүнд бий болж гэрийн бараа харахаа байгаад нэлээд удав. Тэнэмэл нохой мэт явах болов.
Дөнгөж нүдээ нээсэн гөлөг байхаас нь сүү долоолгож тэжээсэн болохоор түүнд би их л дасчээ. Цагийн сайханд тэр бид хоёр өглөө оройд хамт салхилж, тамхины үнэрт сонин гялгар хоншоороо үрчилзүүлэн найтаалгахыг нь хараад тэсэлгүй инээд алддаг байлаа. Эм амьтан бүхэнд байх өмчирхөг зан гаргаж, хааяа манайхаар зочилж ирдэг бүсгүйчүүлд хачин муухай аашилна. Тэдэн рүү галзуурсан юм шиг дайрахаар нь загнаж зандархаар учиргүй гомдсон амьтан орон доогуур шургаж тэндээ гийчинг гаран гартал архирсаар хэвтдэг сэн. Орон гэрт нь өөрөөс нь өөр эм амьтан байхыг хүлээн зөвшөөрдөггүй муу зантай болохоос биш номхноос номхон амьтан байлаа. Нүд нь ямар тунгалаг гэж санана. Гялалзаж гялтагнасан тэр тунгалаг нүдийг хараад би дандаа анхныхаа хайрыг дурсдаг сан. Гэзгэндээ хоёр цэнхэр тууз зангидсан цагаан хормогчтой ангийн минь охин, анхны минь хайр тийм гялалзаж гялтагнасан тунгалаг нүдтэй нэгэн байсан сан. Даанч арван наймхан настай түүнийг минь үерхдэг банди нь буудчихсан юм. Орцныхоо үүдэнд буудуулаад хэвтэж байсан түүнийг хүмүүс мөн л алаг хав шиг минь тойроод зогсчихсон, ам амандаа сайн мууг шуугилдаж байж билээ.
Би түүнд хайртай гэдгээ зориглон хэлж амжаагүй боловч тэр намайг өөрт нь хайртайг гадарладаг байлаа. Нэг удаа хичээл тарсны дараа дэргэд минь ирээд нүд руу минь эгцэлж харснаа:
-Чи надад зориулж шүлэг бичээрэй гэж билээ. Хариуд нь би:
-Хэзээ ч бичихгүй, гэсэнд, түүний тунгалаг нүдэнд дүүрэн гомдол үүсээд:
-Яагаад гэж гайхан асууж билээ.
Яагаад, яагаад, яагаад. Одоо ч би өөрөөсөө яагаад түүнд тэгж хариулсанаа ойлгодоггүй юм. Бодвол өөрийг минь анзаарахгүй байгаад түүнд гомдсондоо л тэгсэн болов уу?
Түүнээс хойш хэд хэдэн сайхан бүсгүйд сэтгэл алдарч үзсэн боловч бүгд л намайг хайрлаагүй юм. Ер нь ээж, алаг хав хоёроос минь өөр эм амьтан намайг хайрлаж, харамлаж байсан гэдэгт би эргэлздэг байлаа. Тиймээс хөөрхий нохойгоо өрөвдөхийн ихээр өрөвдөж, элгэндээ тэвэрсээр нулимс дуслуулан гэртээ оруулж үүдэнд байдаг дэвсгэр дээр нь тавив. Сум цээжийг нь зад цохиод онгойсон хар нүхнээс нь гэрт үс ноос хийсгэлээ гээд улавчаар гөвшиж байсан минь харагдлаа.
Сүүлийг нь тастаад, аманд нь өөх үмхүүлэв. Өргөж аваад торонд хийх гэтэл гэнэт дэвсгэр дээр цусны туяатай сүү урссан байхыг ажиглав. Юун сүү байдаг билээ хэмээн эргэлзэн бодохтой хамт бурхан минь, хөөрхий минь гөлөглөөд удаагүй байж гэдгийг мэдлээ. Хаана гөлөглөсөн бол, хэдэн гөлөг гаргасан бол тэднийг, хаанаас яаж олох вэ гэж бодсоор гэрээс гарлаа. Орцны үүдэнд суух солир нүдтэй шар хүү, өөдөөс минь гүйж ирээд,
-Ах аа, та нохойныхоо гөлөгнүүдийг хайж байна уу? гэж бүгдийг мэдсэн юм шиг асуув.
-Тийм, чи хаана байгааг нь мэдэх үү? Тэр зөвхөн толгой дохиод урд минь гараад гүйлээ. Үерийн ус зайлуулдаг нарийхан шуудууны мухарт үүрээ засжээ. Гар хүрэхийн аргагүй юм. Гөлөгнүүдийг нь төмөр утсаар татаж гаргах гэсэн боловч болсонгүй. Гар чийдэн тусгаж харвал тэртээ мухарт цагираглан хэвтэх нүдээ дөнгөж нээсэн бололтой гурван гөлөг харагдав.
Олон янзаар оролдсон боловч тэр жаахан амьтдыг гаргаж ирж чадсангүй. Тэгээд арга тасраад гуниг уйтгартаа хүлэгдсээр алаг хаваа торонд хийгээд гөлөгнүүд нь хэвтэх шуудууны аман дээр ирлээ. Тэнд сүүлий нь дэрлүүлээд аманд сүү дусааж, өөх үмхүүлээд хөдөөлүүлж орхив. Харин энэ удаа алаг хавнаасаа илүү хөөрхийлөлтэй тэр хэдэн гөлгийг өрөвдөж байлаа.
Хаалганы хонх хангинатал дуугарав. Би яагаад ч юм бэ, ухасхийн босоод хаалгаа талын айл шиг цэлийтэл нээв. Үүдэнд солир нүдтэй зүс таних шархүү аахилан зогсоно. Тэр нэгэн амьсгаагаар:
Ах,аа таны хав, гурван гөлөг, хамт, шуудууны тэнд хэмээн дуржигнуулаад буцаад шатаар уруудан гүйлээ.
Би бараг юу ч ойлгосонгүй. Гэвч хаалгаа ч хаалгүй түүний араас гүйлээ. Хөөрхий алаг хавны минь амьгүй бие харагдав. Харин цавинд нь гурван алаг гөлөг гийнан хэвтэх тэр. Яаж, яаж, яаж гэсэн эргэлзээ намайг дүүрэв. Яаж тэр шуудууны мухраас энэ гөлөгнүүг гарч ирсэн байх вэ? Хэн тэднийг татаж гаргасан байх вэ? Боломжгүй юм. Эд нар чинь борвио ч нээгээгүй амьтад шүү дээ? хэмээн бодолдоо ээрэгдэн зогсож билээ.
Алаг хавнаас минь гурван эм гөлөг гарчээ. Би тэднийгээ тэврээд гэр рүүгээ гүйж явахдаа сэтгэл минь ямар нэгэн нууцлаг зүйлээр дүүрэхийг мэдэрч байлаа.
Гурван гөлгөө авч тэжээснээс хойш хоёр сарын дараа би говийн нэг сайхан бүсгүйтэй танилцаж, удаагүй тэрсхэн хоёр охинтой болж билээ. Амьдрал минь алга эргүүлэх шиг өөрчлөгдөв. Гэр дүүрэн инээд хөөр дуу шуугиан, охидуудын минь шаагилдах, гурван алагийн минь хуцалдах, эхнэрийн минь инээд. Хорвоо дээр эмэгтэй хүмүүс болоод эм амьтдаас ирж болох бүх хайранд би бялхаж байна. Энэ бүгдийн эцэст би ганцхан зүйлийг ойлгож билээ. Гурван алагийг минь шуудууны мухраас гаргаж ирсэн.
Эхнэр минь хажуугаар гарахдаа их л донжтойгоор хамраа чимхээд:
– Наад балиар тамхиа хаяач хэмээн “СҮҮНИЙ ҮНЭР” сэнгэнүүлэн хэлэв.
П.Батхуяг
