Бөөрөлзгөнө
А витаминаар баялаг учраас холестериныг хазаарлан цусанд шимэгдүүлэхгүй байлгаж зүрх судасны өвчнөөс хамгаалах чадвартай. РР – витамин нь ядаргаа тайлах, нойргүйдлийг арилгах, хоолны дуршилыг нэмэгдүүлэх, арьсыг цэвэршүүлж уян хатан болгож өгнө. Е –витамин хөгшрөлтөөс хамгаална. В2 амин дэмнийхээ тусламжтайгаар үсний хугаралыг зогсоож өнгөтэй болгоно. Нүүрэндээ маск хэлбэрээр тавихад идээт батга, зарим төрлийн дерматитыг эмчилнэ. Салицилын хүчлээр баялаг учраас биеийн халууныг бууруулахдаа гарамгай. Чанамал хэлбэрээрээ бол ханиадны эсрэг хүчтэй зэвсэг болж ирдэг. Мөн бөөрөлзгөнөд өөх задлах чадвартай бодис агуулагддаг нь нотлогдсон баримт юм. Харин бөөрний нефрит, подагр (цусан дахь шээсний хүчил ихдэх) зэрэг өвчтэй хүмүүст бөөрөлзгөнө сөрөг нөлөөтэй.
Долоогоно
Манай оронд гурван зүйлийн долоогоно ургадаг. Тавдугаар сард цэцэглэж найм дугаар сард үрлэж, ес дүгээр сард боловсроно. Долоогоно жимсээр спиртэн ханд, чанамал бэлтгэж зүрх судас, элэг цөсний өвчинд хэрэглэнэ. Мөн шижин боох, ханиад, томуу хүрэх, нойр хулжих халуун намдаахад хэрэглэдэг. Долоогоноор хийсэн эм мэдрэлийн төв системийг тайвшруулж тархи, зүрхний цусны эргэлтийг сайжруулдаг. Долоогоныг шинээр нь буюу хатааж хэрэглэдэг.
Улаалзгана
Жирэмсний хордлогын үеийн дотор муухайрлыг арилгана. Гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг идэвхжүүлэн хэвийн болгодог тул өтгөн хатдаг колиттой хүмүүст сайн. Организмаас хорт бодисуудыг гадагшлуулдаг.
Гүзээлзгэнэ
Аскорбины хүчлээр баялаг тул бие организмыг ерөнхийд нь бэхжүүлэн сайжруулдаг. Гүзээлзгэнээр компот чанаж уухад амны цангааг сайн тайлдаг. Тулай өвчин болон бөөр чулуужих өвчинд анагаах үйлчилгээ үзүүлнэ. РР амин дэмээр баялаг учраас нойргүйдэл, уур уцаар, ядаргаа зэргийг сайн эмчилнэ. Шүдний буйлыг бэхжүүлдэг. Мөн амтат гүзээлзгэнэ тархины хөгшрөлтийг удаашруулдаг гэдгийг эрдэмтэд нотолсон. Элэг, ходоодоор нь хатгуулан өвддөг болон ходоодны хүчил ихтэй хүмүүст гүзээлзгэнэ зохимжгүй байдаг, бас мухар олгойн архаг үрэвсэлтэй бол гүзээлзгэнээс татгалзсан нь дээр.
Чацаргана
Бусад бүх жимснээс илүү. Бараг л бүх төрлийн амин дэмийг өөртөө агуулдаг. Биеийн эсэргүүцлийг сайжруулан халдвар авахаас хамгаална. Нян устгах чадвартай учраас организмд орж ирсэн өвчний нянг идэвхитэй устгадаг. Арьсыг эрүүлжүүлнэ, үсний ургалтыг түргэсгэнэ, биенээс хорт бодисуудыг зайлуулна.
Нохойн хошуу
Манай оронд есөн зүйлийн нохойн хошуу ургадаг. Түүний жимсэнд их хэмжээний С витаминаас гадна Р, Е витамин, каротин байдаг тул ихэвчлэн ядрах, сульдах, цусны даралт болон хэрэх өвчинд хэрэглэдэг. Жимсийг нь дээр үеэс эхлэн цөсний хүүдийн үрэвсэл, гэдэсний өвчин, цус тогтоох, суулга тогтооход хэрэглэж байжээ. Ардын эмчилгээнд бамтах, хавагнах үед голчлон хэрэглэдэг байсан байна. Энэ жимсээр бэлтгэсэн холосас гэдэг эмийг элэг цөсний архаг үрэвслийн үед хэрэглэдэг. Боловсорч гүйцсэн нохойн хошуу нь шүүслэг зөөлөн учир хураахад амархан бяцарна. Иймээс бүрэн болохоос нь өмнө буюу найм дугаар сарын сүүл, ес дүгээр сарын эхээр хурааж, бариул сахлаас нь салгалгүйгээр сүүдэр газар дэлгэж хатаана.
Үхрийн нүд
Энэ жимс нь биологийн идэвхт бодис ихтэй, 5-6 сард цэцэглэж, долдугаар сард жимслэж, найман сард боловсорч гүйцнэ. Үр, жимс нь витаминаар баялаг. Жимсний шүүс нь гэдэсний элдэв нян үүсгэгчийг үхүүлж гэдсийг халдвараас бүрэн цэвэрлэдэг байна. Үхрийн нүдний шинэхэн ба хатаасан жимсийг витамин дутагдах, цус багадах, ханиалгах, хоолой сөөх, хоолонд дургүй болох, ядрах, турах, гэдэс үрэвсэх үед хэрэглэнэ. Үхрийн нүдний навч бөөрний үйл ажиллагааг идэвхжүүлэхийн зэрэгцээ, түүний усан ханд, чанамалыг усан хаван, давсаг чулуужих зэрэг өвчний үед ууж болно. Боловсорч гүйцсэн үхрийн нүдний жимсийг хур бороогүй өдөр үдээс өмнө түүхэд тохиромжтой байдаг. Түүсэн жимсээ сайтар угааж цэвэрлээд сүүдэр газар нимгэн дэлгэж хуурай болтол нь хатаагаад цаасан уут, цаасан дотортой модон хайрцагт хийж сэрүүн газар хадгална.
Аньс
Аньсны жимс, алирс, ой тайгын хөвдлөг хөрсөнд ургадаг, исгэлэн амттай улаан өнгөтэй жимс, навчийг нь ханиад томуу дарах зорилгоор хандлан ууна. Манай оронд нэг зүйлийн алирс буюу аньс ургадаг бөгөөд зэрлэг жимсний дотроос хамгийн их байдаг. 5-6 дугаар сард цэцэглэж, 9-10 дугаар сард боловсорч гүйцнэ. Бусад жимс, жимсгэнээс онцлог нь удаан хугацаагаар ямар ч нөхцөлд хадгалахад муудаггүй. Аньсыг бамтах, халуурах, ходоодны хүчил багасах, ходоодны салст үрэвсэх, суулгах үед болон амьсгалын замын өвчинд хэрэглэдэг. Навч нь жимсээ бодвол нян үхүүлэх чадвартай учир эмийн чухал түүхий эд болдог. Аньсыг боловсорч гүйцсэний дараа гараар буюу тусгай зориулалтын савраар, жимсийг гэмтээхгүй түүх хэрэгтэй. Түүсэн жимсээ хог хольцноос нь цэвэрлэж хүйтэн усаар угаасны дараа цэвэр саванд хийж чигжин дээрээс нь буцалгасан ус юм уу аньсны шүүсийг жимсээ далд ортол нь хийгээд битүү таглаж сэрүүн газар хадгална. Аньсны навчийг хавар эрт, цэцэглэхийн өмнө, мөн намар түүж харанхуй байранд хатаана. Навчийг нь зун түүж хатаавал харлаж эмчилгээний чанараа алддаг. Түүхдээ навчийг хугалж болохгүй.
Цангис
1990-ээд оноос цангис жимсийг судлаж шүүсийг нь гарган авчээ. Өдөрт 280 мл цангис жимсний шүүс ууснаар бөөр шээсний замын халдварыг эрс бууруулж байсан байна. Цангисны шүүс давсаганд халдварт нян орохоос сайн сэргийлдэг. Шээсний найрлаган дахь хүчиллэг чанарыг бууруулах, шээсний замын халдварын эсрэг эмчилгээнд хэрэглэдэг байна. Бөөрний чулууны үед бас хэрэглэнэ. Нянгийн эсрэг үйлчилгээтэй. Шүдний буйл бэхжүүлнэ. Хоолны болон архины хордлогын үлдэгдлийг арилган цэвэрлэдэг. Ходоодны шархны эмчилгээнд бас хэрэглэнэ. Судалгаагаар ходоодны шархны /Helicobacteria pylori –шалтгаантай/ эдгэрэлтийг түргэсгэдэг. Гингивит /амны хөндийн шархлаа/, холестеролын түвшинг хянаж, хэвийн байлгахад тусална. Зүрх судасны системийн хэвийн ажиллагааг хангана.
Харин шээсний замын хурц үрэвслийн үед антибиотик эмчилгээтэй хавсран хэрэглэж болохгүй. Мөн халдварын гаралтай суулгалтын үед, түүнчлэн бөөрний чулуутай болон чулуутай байх магадлалтай хүмүүс хэрэглэж болохгүй юм байна.
Тошлой
Тошлойнд аскорбины хүчил, В амин дэмүүд, А амин дэм зэрэг ихээр агуулагддаг. Мөн энэ жимс пектинээр баялаг учраас организмаас хор шаарыг сайн зайлуулдаг, хоол боловсруулалтыг сайжруулдаг. Цусны даралт ихсэх өвчнөөс сэргийлэх болон судас бэхжүүлэх үйлчилгээтэй. Тошлой жимсийг домогт Мичурин “хойт зүгийн усан үзэм” гэдэг байсан нь учиртай: түүгээр гэрийн нөхцөлд сайхан дарс хийж болдог. Ходоод болон арван хуруу нугалааны шарх сэдэрсэн үед, мөн гэдэсний өвчтэй хүмүүс тошлой – хориотой жимс гэдгийг анхаараарай!
