Дарьгангачуул ёс заншил, түүх соёлын өвөө дэлгэж, өөрсдийн төдийгүй
зочид, гийчдийнхээ нүдийг бүлтийлгэж хэдэн өдөр чуулав. Мэддэг нэг нь
\”Энэ чинь ийм учиртай” гээд ярих юм. Гэхдээ тэр нь хуруу дарам цөөн.
\”Яасан сонин юм бэ, пөөх хачин аа” гэж ирээд л уулга алдах нь
энүүхэнд. Заримынх нь нүд орой дээрээ гарах нь халаг болж зургийн
аппарат, гар утсаараа зураг дарж сүйд болцгоох. Ийм хүн тэнд зөндөө
тааралдсан. Харин гадаадын жуулчид \”Тансаг амьдарна гэдэг өөр юу ч
биш ийм амар амгалан байдал чухал гэдгийг нүүдэлчний соёлоос ухаарлаа.
Дараа заавал ирнэ” гэцгээж байлаа. Гэтэл бас \”Хун хэзээ чуулах юм бол”
хэмээн дэлдэгнэж явах нэгэн ч тааралдана. \”Ганга нуурын чуулган-2015”
аялал, жуулчлалын өдрүүд зохион байгуулж байгааг Ганга нууранд хун
чуулж байна хэмээн буруу ойлгоод давхиад ирсэн нь тэр гэнэ. Ингэж
ганц дарьгангачуул ч бус монголчуудын өнөөгийн дүр төрхийг, бидний хэн
байснаа хэн болчихоод байгааг, улс орны хөгжлийн болоод хүний
амьдралын төгсгөлгүй урт замд хойч үеийнхэн маань юугаа гээж юу олж
авч, яажшуу явааг цогцоор харуулж чадсан \”Ганга нуурын чуулган-2015”
аялал, жуулчлалын өдрүүд энэ сарын 6-7-нд Алтан-Овооны бэлд болж
өнгөрлөө.
Сүхбаатар аймгийн ЗДТГ, \”Соёл, яруу найргийн академи”, \”Нью Жуулчин
Турс”компани хамтран өнгөрсөн намар ийм өдөрлөг зохион байгуулсныг олон
хүн санаж байгаа байх. Аймгийн хэмжээнд Дарьгангын гэж нэрлэгддэг
зургаан сум байдаг нь Дарьганга, Халзан,Онгон, Наран, Асгат,
Баяндэлгэрийнхэн. Эдгээр сумдын ард түмэн гурван зууны тэртээ Манжийн
дарангуйллын үед анх Сүрэгчин хошуу болон үүсч, Олноо өргөгдсөн Богд
хаант Монгол Улсын үед бие даасан Дарьганга хошуу болж, хожим БНМАУ-ын
үед сум болон задран хуваагдсан түүхтэй. Өнөө хүртэл өөрийн гэсэн
өвөрмөц соёл түүх, зан заншлыг хадгалж ирсэн бол түүхийн хугацаанд
хаясан гээсэн, мартаж орхисон зүйлүүд ч байх аж.
Гэсэн ч өнгөрсөн жил тэд өөрсдөдөө үлдсэн, хадгалж ирсэн соёлын
үүцийг задалж олны нүдийг хужирлаж байсан юм. Тэр нь уламжлал болж
хоёр дахь жилээ зохиосон нь энэ. Зорилго нь дарьгангачуудын соёлын өв,
зан заншил, нүүдэлчин амьдралын хэв маягийг таниулах, нөгөөтэйгүүр аялал
жуулчлалыг татах, үндэсний ивэнт гаргаж ирэхэд чиглэж буй. Түүгээр
дамжуулан цаашид бүс нутгийн аялал жуулчлал, гадаад харилцааг хөгжүүлэх
том бодлого өвөртөлжээ. Өнгөрсөн жилийнхээс өнгө нэмсэн, өргөжсөн
зүйлүүд арвин байгаа нь үүнийг харуулна. Тухайлбал, энэ жил салбарын
яамнаас анхаарал хандуулж, хил залгаа Өвөрмонголоос мэндчилгээ ирүүлээд
зогсохгүй төлөөлөгчөө илгээжээ. Бас нэг зүйл нь өнгөрсөн жил нэг
талаас хүчээр хийж байгаа юм шиг, нөгөө талаас зарим сумынхан
дайчилгаанд явж байгаа мэт хэлбэр төдий оролцсон явдал бий гэнэ. Тэгвэл
энэ жил дээр доргүй эрвийх, дэрвийхээрээ хөдөлж, түүх, соёлоо
сурталчилъя, таниулъя хэмээн цугласныг аймгийн Засаг дарга Ж.Батсуурь
аялал, жуулчлалын өдрүүдийн нээлтэд хэлсэн үгэндээ онцолж байв.
ХҮННҮГИЙН ҮЕИЙН ДАЙНЫ САХИУС ДАРЬГАНГАД БАЙНА
Үнэхээр дарьгангачуул бултаараа хөдөлсний хүчинд \”Манайд ийм юм
байна, тэднийд тийм зүйл байна” гээд олон нийтэд үзүүлэхээр аваад
ирсэн, огт задалж үзэлгүй далд байлгаж ирсэн зүйл нь юу болохыг мэдэж,
үр хойчдоо таниулах зорилгоор сахиус шүтээнээ хүртэл дэлгэсэн олон
сонирхолтой эд өлгийн зүйл, ховор нандин дурсгал тэнд байв. Тухайлбал,
Хүннүгийн үеийн /түүнээс ч өмнөх үеийнх байж болох/ дайны сахиус тэнд
ил гарч, олныг шуугиулав. Сумны үзүүрт бяцхан хүрэл хүнийг зүүж хадаг,
яндраар ороосон тэрхүү онгон шүтээн олон үе дамжсан эд гэнэ. Сүхбаатар
аймгийн Онгон сумын малчин Цэнхэр Зундуй гэдэг хүнээс хүү Дугарсүрэндээ
өвлүүлж, өдгөө дөрөв дэх үедээ ирээд буй тэрхүү дайны сахиусыг хадгалж
буй Наран сумын иргэн Гонгор гуай суман даллага хэмээн танилцуулсан юм.
Өмнө нь хадгалж байсан ах дүүс нь хот руу шилжихээр болж тэрхүү сахиусаа
\”Дарьганга хошуунаас гаргаж болохгүй эд шүү. Өвгөд дээдэс маань тэгж
захиж ирсэн” хэмээн үлдээгээд явсан хэмээн тэрээр ярьж байна. Өдгөө тэд
сардаа нэг удаа даллага авчихаад далд хийдэг. Сахиусыг хадгалж ирсэн
Цэнхэр Зундуй нь тайж гаралтай, цэнхэр жинстэй хүн байсан гэв.
Хүннүгийн сахиусыг тэнд дэлгэсэн Дарьгангын бүх мөнгөн урлалаас ч өндөр
үнэ хүрэх, ховор нандин дурсгал гэж зарим хүн хэлж байсан. Мөнгөн
урлалаараа гайхагддаг дарьгангачуул таван үеийн, гурван үеийн дарханы
удам хэмээн гайхуулдаг. Мөнгөн аяга, сангийн бойпор, цараас өгсүүлээд
нандин эдлэлүүд ур хийцээрээ алдартай. Хатгамалаар бол зүү ороож
шагласан мэт давхарласан нарийн хээ хуар, аяганы ёроолд гаргасан
хөдөлгөөнт луу, дөрвөн хүчтэн, эсвэл пааландсан чимэглэл гээд оньс
бүхий дүрсэн чимэглэлүүд нь давтагдашгүй. Тэгэхээр шашин хөгжсөн үед
оньсоор эргэдэг модон хүрд, социализмын үед модон оёдлын машин хийж
байсан нь тэдний хувьд юу ч биш хурууны үзүүрээр хийчих наад захын
зүйлүүд байж гэсэн бодол төрнө. Харин нэг л зүйлд харамсал төрж байгаа
нь тэрхүү алдартай уран дархчуулын удам өдгөө хотжилт, техник,
технологийн хөгжил даган уламжлалаасаа холдож, удам залгасан дархчуул
ховордсон явдал. Энэ тухай болон биет соёлын өвийн талаар дараа хөндөх
сэдэв болгон бичих учраас энд түр хойш тавъя. Харин биет бус соёлын өв
болох олон зүйлийг, нэг ёсондоо мартсан гээсэн уламжлал, зан үйлийг
дасгал сургуулилт маягаар нутагшуулахад \”Ганга нуурын чуулган-2015”
чухал алхам болж байгааг онцлон тэмдэглэе. Сүхбаатарчууд, Дарьганга
нутгийнхан адууны соёлоороо гайхамшигтай. Аялал, жуучлалын өдрүүдээр
жороо болон хос морьтны үзүүлбэр, марзай дуудах гэх мэт адууны соёлыг
танилцуулах үзүүлбэрүүд, ардын авъяастнуудын нэгдсэн тоглолт,
дархчуудын гар урлал, эрдэм шинжилгээний хурал, түүнчлэн гэр буулгах,
шинэ нутаг сонгох, гэр барих, нүүдэл тосох, шинэ нутагтаа идээ будаа
өргөх \”Нүүдлийн ёсон” гэсэн сонирхолтой хөтөлбөрүүд зохион явуулсан.
Зөвхөн тэр нутгийн хурдан угшлын морьдод үйлчлэх \”алтан дүрэм” болсон
\”Ум марзайлах ёсон” буюу гийнгоолох өвөрмөц ёс бий. Дэг, жаяг нь ч
бусад нутгийнхаас өөр. Уртын болон богино дуу дуулах арга барил, дэг
ёсоос эхлээд бас л өвөрмөц. Тэр бүхэн нь байгальтайгаа харилцах
харилцаа, нутаг усаа дээдлэх, шүтэх үзэл, газар шороогоо хамгаалахтай
уялдсан харилцан шүтэлцээ бүхий нэгэн цогц дарьганга ахуй соёл,
нүүдэлчин түмний гүн ухаан ажээ.
ЗҮҮН БҮС, МОНГОЛЫН НЭРИЙГ ГАРГАХ \”ДАРЬГАНГА СОЁЛ” ХЭМЭЭХ ИВЭНТ
\”Ганга нуурын чуулган-2015”-ын нээлтэд хүрэлцэн ирж, үг хэлсэн
эрхмүүдийн үгийн учгийг хөвөрдвөл тун сонирхолтой санаа, бизнес
гаргалгаа харагдаж байв. Тухайлбал, Сүхбаатар аймгийн Засаг дарга
Ж.Батсуурь \”Ганга нуурын чуулган нь дэлхий даяаршиж, өв соёлууд бүдгэрч
байгаа энэ цаг үед нутгийн, тэр дундаа Дарьгангын соёлыг Монгол Улсдаа
төдийгүй дэлхий даяар сурталчлах зорилготой том арга хэмжээ юм. Энд
дэлгэсэн үзмэрүүдийг үзэхэд бидний бага нас, аав ээжийн маань ахуй
амьдрал бодитоор харагдаж байна. Ямар ахуй соёлыг бид өөрсдөө ч
мэдэлгүйгээр тээж байгаагаа олж харлаа. Сүхбаатар аймгийн нутаг дэвсгэр
дээр буй бүх өв соёлын зургийг авч, бичлэг хийж хадгалж хамгаалах ажлыг
хийж байна. Морин хуураа залж, монгол соёлоо хойч үедээ түгээн
дэлгэрүүлэх талд анхаарч ажиллаж байна. Энэ арга хэмжээг хутагтын өлгий
болох Дорноговийн Хамрын хийдтэй холбох, тойрон аялал болгох талаар ч
асуудал хөндөж байна” хэмээн өгүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл, \”Ганга нуурын
чуулган-2015” аялал, жуулчлалын өдрүүдийг цаашид бүс нутгийн, улс орны
дэлхийд гарах гангараа болгоход жишиг аймгийнхан мөн л улсдаа жишиг
санаачилгын эхлэлийг ийнхүү тавьжээ. Энэ талаар \”Ганга нуурын
чуулган”-ыг санаачлагч, зохион байгуулагч, ивээн тэтгэгч, \”Нью жуулчин
турс” ХХК-ийн ерөнхий захирал, Монгол Улсын Аялал жуулчлалын гавъяат
ажилтан Ш.Нэргүй \”Нутгийн иргэд сэтгэл, зүтгэл гарган оролцож байгаад
баярлалаа. Энэ арга хэмжээ цаашид зүүн аймгууд болон хил залгаа
аймгуудыг хамарсан, олон улсын шинжтэй ивэнт болно гэдэгт итгэлтэй
байна. Бидний өвөг дээдсээс уламжилж ирсэн өв соёл нүдэн дээр сэргэж
байгаад баяртай байна. Дарьгангачуулын аж амьдрал, ёс заншил, түүх
соёлыг сонирхож олон гийчин ирэх болтугай” хэмээн ерөөл өргөв.
Аялал, жуулчлалын өдрүүдийг санаачлагч, зохион байгуулагчдын нэг,
\”Соёл, яруу найргийн академи”-ийн тэргүүн, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн,
яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо \”Өнөөдөр дэлхий даяар нэг юмыг маш хүчтэй
хүлээн зөвшөөрч байна. Миний гарт байгаа энэ гар утаснаас эхлээд эргэн
тойронд байгаа тэр олон машин гээд бүгд техник, технологийн дэвшил.
Гэвч хүн төрөлхтөн өнөөдрийн энэ өндөрлөгт хүрэхдээ шинжлэх ухааны
гэхээс илүүтэй ардын мэдлэг, уламжлалт ухаанаар дутагдаж байгаагаа
ухаарч байна” гэдгийг онцлон тэмдэглэв.
Аялал жуулчлалын энэхүү өдөрлөг өнгөрсөн жил анх эхэлсэн. Хоёр дахь
жилээ тэмдэглэхэд ийм л сонин содон зүйлээр өргөжсөн байна. Ирэх жил
гурав дахь удаагаа зохион байгуулна. Мартсан гээсэн түүх, соёлоо дахин
давтан сануулж, үг хэл, үйл хөдлөлөөр нь дасгал шиг давтуулж, оюун
санаанд нь нутагшуулж байна. Зөвхөн энэ л гэхэд маш том ололт. Тэгвэл
бүс нутгийг хамарсан, улс орны нүүр царайг тахлах, цаашилбал гадаад
харилцааг хөгжүүлэх ивэнт болоход нь аялал жуулчлалын салбар, төр,
засаг ч гэсэн анхаараасай. Тэгж чадаж гэмээ нь \”Ганга нуурын чуулган”
аялал, жуулчлалын өдрүүд дэлхийд гарах Монголын бас нэг гангараа болох
цаг ойрхон байна.