Хэрвээ би та бүхнээс “«Хулан» гэж юу гэсэн үг болохыг мэдэх үү?” хэмээн асууваас улаан номонд орсон амьтан гэж дийлэнх нь хариулах байх аа. Үнэндээ «Яндан» гэдэг үгийн үндсэн монгол нэрийдэл юм шүү дээ. Гэхдээ мэдээжийн хэрэг «хулан тахийн» хулан, янданг илэрхийлэх хулан хоёр монгол бичигт бичиглэлээрээ тод ялгарна л даа.
Яндан гэдэг нь үнэндээ хятадаас орж ирсэн “утааны хоолой” гэсэн утгатай үг юм. Гэтэл бид нар үндсэн монгол хэллэгээ гээгээд мартсан атал “Хулан” гэж ярьж бичсээр байгаа Өвөрлөгч ахан дүүсээ болохоор элэглэж шоолоод сууж байгаа нь нэг бодлын эмгэнэл ч юм шиг.
Манж хэлний үгсийн сангийн 25 бил үү хувь нь монгол үгс байдгийн дотор дээрхи “Хулан” бас цохиж л явдаг аж.
Өвөрмонголд очоод алим авахын тулд “алмарад”, лийр авахын тулд “алим” хэмээн хэлж байж ойлголцох тухай би нэлээд дээхнэ нэг бичлэгтээ оруулж байсан санагдана. Энэ өгүүлбэрийг уншаад та бүхэн юу хэлчихэв ээ хэмээн нэг хэсэгтээ гайхсан гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Яавлаг гэдэг үгийг манай өвөг дээдэс “алмарад” гэж хэлээд үндэстэн даяараа ойлголцдог гэгээн сайхан үе бас байсан юм шүү. Харин одоо бидний ярианы хэлэнд лийр хэмээгдэх болсон үг нь угтаа бас л нангиад гаралтай үг юм. Жинхэнэ утга нь харин алим юм шүү. Яавлаг лийр гэж хоёулаа одоо ярианы хэлэнд гадаад үгээр хэлэгдээд зогсохгүй утга нь сэлгээд тонгорчихсон байгааг харж байна уу? Их мундаг монгол хэлтэй хүн болох гээд “алим” хэмээн ярьдаг улсууд цаагуураа үгийн утгыг оновчгүй гажуудуулж монгол хэлээ эвдэж бохирдуулсаар байгаагаа ухаарах нь зүйтэй бөлгөө.
Хэл бол нийгмийн үзэгдэл тул байнга хувьсан өөрчлөгдөж байдаг хэмээн зарим эрдэмтэд ам таглах байх л даа. Энэ мэт эмгэнэлт үзэгдлийн цаана хүн төрөлхитний соёлд тод гэрэлтэгч од болсон үндэсний монгол бичгээ орхигдуулсантай холбоо бүхий хор, гор хоёр нуугдсаар байгааг жирийн иргэд бид амсаад байгааг эрхтэй дархтай төрийн түшээд маань ухаардаг ч болоосой.
Хуучин цагт өвөг дээдэс маань дунгаагаар гар нүүрээ угааж, жамц давсаар шүдээ зайлчихдаг байсныг судар номон дээрээс олж үзээд чамгүй өндөр соёлтой байсныг гайхан биширч энэхүү жижиг бичлэгийг тэрлэв. “«Дунгаа» гэж юу хэлчихэв ээ?” хэмээн та бүхэн гайхсан буй за! Бас л уугуул монгол хэлэнд саванг ийнхүү нэрийддэг байжээ. Тэгвэл саван хаанаас гаралтай үг юм бэ хэмээн та гайхаж байгаа буй за! Франц хэлний «Savon» гэдэг үгийг зээлдэн нэлээд хожуу орж ирсэн үг юм байна лээ шүү.
Үгийн гарал үүслийг энэ мэт шүүн тунгаагаад байвал их л сонин үлгэр домгоос өөрцгүй сонин зүйлс хөвөрч мэдэхээр санагддаг. Залуухан байгаад завтайсан бол ч …
