Өвөг Монгол угсааны хүмүүс болох Монголчуудад олон өвөрмэц онцлог буй. Монголчууд бүхий л түүхийнхээ туршид тоогоор цөөхөн байжээ.
4000 гаруй жил зэрэгцэн, хил залгаа оршин байсан хятадууд гэхэд л нийтийн тооллын эхэн үед 50 орчим саяуулаа байв.
Одоогоос 3600 гаруй жилийн өмнө Монголчууд анхныхаа төр улсыг (Хүннү) байгуулжээ.
Мал аж ахуй эрхэлдэг нүүдэлчид, анчид байсан нь хүн амын өсөлтөнд нь нөлөөлсөн байж болох юм.
Амьдралын хүнд нөхцөл, хахир уур амьсгалын нөлөө гэж байнаа!
Өвөл, зунгүй л байгалийн бэрхшээлд өртдөг, өдөр шөнөгүй л мал маллагааны хөдөлмөрт цаг наргүй зүтгэдэг, хүнс тэжээлийн хомсдолд байнгад шахам нэрвэгддэг, элдэв аюул, осолд их ордог, шөнийн цагт ч тухлан унтах боломжгүй шахам зэрэг олон нөхцөл, шалтгаан Монголчууд тооны өсөлтөнд муугаар нөлөөлж байжээ.
Гэхдээ Монголчууд цөөхнөөсөө болж бусдын доор орж байсангүй. Харин цөөхөн атлаа байнгад шахам л хүчирхэг явжээ.
Ингэхлээр Монголчууд тоогоор цөөхөн ч гэсэн онцгой өвөрмэц, сондгой содон ард түмэн юм.
Юуны өмнө л бог, бод малын гэршүүлж, өсгөж чадсан, мөн уналга, ачилганд сургаж эдлэншүүлж чадсан ухаан, соёл Монголчуудад хамаатай.Малаас авах бүтээгдэхүүний олон нэр төрөл, боловсруулах соёл ч мөн тэдэнтэй холбогддог.
Энэ талаарх олон бүтээлийн анхдагч эзэд нь Монголчууд. Жишээ нь модон эмээл, төмөр дөрөө, хазаар (жолоо, цулбуур) мэтийг Монголчууд л анх зохион бүтээж хэрэглэсэн байх магадлал нэн өндөр.
Археологийн олдвор, хадан дээрх сүг зургууд энэний нотолгоо болдог. Эмээл дөрөө гэхэд л Европод их орой хэрэглэгдэх болжээ.
Ан амьтдыг холоос, зайнаас агнахад зориулагдсан зэвсгүүдийн ихэнхи нь мөн л Монголчуудын бүтээл болов уу.
Шинэ чулуун зэвсгийн үеийн зарим нэгэн ололт ч мөн л тэдэнтэй холбогддог. Чулуун зэвсэг нь бараг л төмөр мэт ур, хийцтэй байжээ.
Соёлын төгс төгөлдөр нэгэн бүтээл болох гэр сууц ч мөн л Монголчуудтай холбоотой…
Хүч чадлаараа хүнийг илт давамгайлах боломжгүй, дунд зэргийн жин, хэмжээтэй араатанг сонгон авч гэршүүлсэн соёл ч гэсэн Монголчуудтай холбогдож яригддаг.
Энэ бол саарал чоныг сонгон авч, гэршүүлж, зүсийг нь хувирган дөрвөн нүдтэй улаан халтар банхар болгож өөрчилсөн ухаан, соёл юм.
Үр төлөө гэх, ботгондоо тэмүүлэн буйлах, бүр уйлан дуулан, уянгалуулан буйлах ингэн тэмээний дууг сонсож өссөн Монгол хүний сэтгэл тун ч уяхан, туяхан байдаг даа.
Яг ийм сэтгэл шинж олон олон угсаатанд байдаггүй.
Унаган байгалийнхаа оргинал дуу авиаг сонсож өснө, амьдрана гэдэг сайхан заяа, тавилан юм.
“Суваа, саадгийн (хонь, хурганы) нийлэх их майлааныг сонсоход архаг ядаргаа тайлагддаг” гэсэн үг байдаг даа…
Бараг бүх өдөр нь хурц нартай, цэлмэг тэнгэртэй, зөөлөн салхитай байдгаас болж л Монголчууд жартхайдуу нүдтэй болсон байх.
Энэчлэн тоочоод байвал (морь, бөх, нум сум, урт хормой, ханцуйны нудрага гэх мэтээр) олон олон өвөрмөц, онцгой, сондгой зүйлүүд бий л дээ.
II мянганы суутныг тодруулахад “Монгол эр хүн” нэрлэгджээ.
Байгалиас авч төрсөн бие, эрхтэн, нийгмээс олж авсан эрдэм, чадал, туулсан амьдрал, бүтээсэн гавьяа, үйлдлээр нь, үлдээсэн үр дагавраар нь үнэлсэн, дүгнэсэн байх л даа.
Мянганы цуутан, мянганы хүнтэй өөр угсаатан (үндэстэн) одоогоор алга байгаа нь содон, сондгой юм.
Нэгдүгээр мянганы суутан, гуравдугаар мянганы суутан гэсээр10-р мянганы хүн гэж тодруулж болох байх. Дараа нь энэ 10 хүнээс сүүлийн 10 мянганы суутан гэж онцолж нэгийг нь нэрлэж ч болох байх.
Мянганы хүнтэй болсныгоо ашиглаад энэ шалгаруулалтыг Монголчууд хийж ч болох юм шүү.
Сайн хүний нэрийг гурав худалдаж иддэг гэдэг дээ! Бид ч бас тэгэх нь зөв байх. Нэгдүгээр мянганы хүн гэж алга, бас гуравдугаар мянганы хүн тодрох болоогүй.
Ингэхлээр бид онцгой байдлын ижилгүй эзэд юм. Энэ давуу байдлаа ашиглах ёстой.
Бид онцгой том баялагтай, бусдад байхгүй эрдэнэтэй гэсэн үг. Энэ баялаг, энэ эрдэнээ 1000 жил (3001 он хүртэл) ашиглах боломж буй.
Оюу толгойн эрдэнэс гэхэд л 1000 жил ашиглагдахгүй шүү дээ…
Мянганы суутны унасан газар, угаасан ус, хөлд орж, хэлд орсон нутаг, тарж бутарсан Монголчуудаа нэгтгэсэн аян дайны зам, Их Монголын хаанд өргөмжлөгдсөн газар орон, Монголын эзэнт гүрнийг хүчлэн бүтээх их үйлсийн гарааны цэг, маршрут… гээд л жуулчдыг хөтлөөд явчих “үл давтагдах боломж” бидэнд буй юм.
Ганцхүү энэ бүхнийг биежүүлэх, баримтжуулах, дэд бүтцээр хангах, үдлэх хонох тав тухтай цэгүүдийг буй болгох, “үзэх, сонирхох зүйлээр баян, идэх уух зоогоор ч арвин, саатах зугаацах юмсаар ч дүүрэн” болгож тохижуулах хэрэгтэй.
Мянганы суутантай танилцах, жишээ сургамж авах, биеэрээ ирж үзэх, сонирхохоос татгалзах хүн гарах уу?
Монголын унаган төрхөөрөө шахам хадгалагдсан байгаль, байнгын цэлмэг тэнгэр, отор-билчээрийн мал аж ахуй, 100 хувь эко мах, сүү, айраг, тараг, цэвэр тунгалаг ус, агаар, дээр нь нэмээд 2-р мянганы суутан Чингис хааны үйл амьдралд холбогдох музей, үзмэрүүдэд татагдахгүй аялагч, жуулчин гэж байх уу?
Мянганы суутны хэрэглэж байсан эдлэл юмс, зэр зэвсэг, орд өргөө тэр цаг үеийн хаад, жанждын, бас ноёд, хатадын хувцас, чимэглэлийг сэргээн бүтээж, дэлгэн үзүүлэх боломж байгаа билээ.
Төр засгаас онцгой анхаарах аваас, жуулчдын баазууд хүч хавсран оролцох аваас Монголчууд бид мянганы суутнаа ч дэлхийд зөвөөр сурталчилж чадна, Монгол орноо ч алдаршуулж чадна, аялал жуулчлалаас олох ашиг ч ихэд арвижна. Хэрэгжүүлж чадвал том боломж.
Чингис хааны угсаа гарал, намтар түүхийг өгүүлсэн “Монголын нууц товчоо” номыг дэлхий даяараа мэддэг дээ.
Энэ ном дахь сонин, хачин бүхнийг биежүүлэн, дүрсжүүлэн, зураглан үзүүлэх аваас жуулчдад тун ч их таалагдах байх.
Ингээд бодохлоор Мянганы хүний маань амьдрал, үйл ажиллагаа төрөхөөсөө эхлээд л тодорхой юм шүү дээ.
Яаж нэхэн сэргээх, ямар байдлаар үзүүлэх, хэрхэн үнэмшилтэй, урлагтай дүрслэх вэ гэдэг нь чухал юм.
Чингис хааны улстөрийн үйл ажиллагаа, цэрэг-дайны үйл ажиллагаа нь хүн төрөлхтөнг нэгэн хөлөг онгоцны зорчигч болгож, Ази, Европыг холбож, ойртуулж, шашин хоорондын дайн, хямралыг зогсоож, даяарчлагдах процессын эхлэлийг тавьсан гавьяаг нь жуулчдад таниулах, ойлгуулах нь чухал болно.
Мянганы суутнаа Монголчууд бид л дэлхийд зөвөөр ойлгуулж, гавьяа, зүтгэлийг нь дэлгэн харуулж, их хүмүүн мөнийг нотлох үүрэгтэй, бас боломжтой билээ.
Аялал, жуулчлалаас олох их орлого Монголчууд бидэнд л үлднэ.
Аялал, жуулчлал бол мөнхийн шахам орлогын эх булаг.
Нар, салхи, усны сэргээгдэх эрчим хүч, таван хошуу мал, усалгаатай газар тариалан, нэмээд аялал, жуулчлал-энэ салбаруудын үйл ажиллагаа Монголчууд бидний амьдралын түвшинг мөн ч их дээшлүүлнэ дээ.
Бусад салбарын талаар энд хэргээр дурьдсангүй. Тэгээд ч ихэнх нь түр зуурын, үл сэргээгдэх, байгаль орчинд сөрөг үр дагавартай, ирээдүй муутай шүү дээ.
Судлаач, профессор Д.Чулуунжав
Hi! Just wondering- what template did you use for your website? I want to use it on my blog at https://similar.my.id
Can I simply say what a aid to find someone who actually knows what theyre speaking about on the internet. You definitely know learn how to deliver an issue to gentle and make it important. More folks need to read this and understand this facet of the story. I cant consider youre no more in style since you undoubtedly have the gift.
I needed to draft you one bit of remark to finally give many thanks yet again for the wonderful suggestions you’ve provided in this article. It is so remarkably open-handed with you to grant publicly what exactly a number of people might have made available for an ebook in order to make some dough on their own, most notably considering that you could possibly have done it if you considered necessary. These points likewise worked as the fantastic way to be aware that many people have similar interest similar to mine to figure out many more when considering this problem. I know there are some more enjoyable occasions up front for many who scan your blog.
You need to participate in a contest for among the finest blogs on the web. I will advocate this site!
Spot on with this write-up, I actually suppose this web site needs rather more consideration. I抣l in all probability be again to read much more, thanks for that info.
I抦 impressed, I have to say. Really hardly ever do I encounter a weblog that抯 both educative and entertaining, and let me inform you, you may have hit the nail on the head. Your idea is excellent; the difficulty is something that not enough individuals are talking intelligently about. I’m very joyful that I stumbled across this in my seek for something referring to this.
This is the precise weblog for anybody who wants to seek out out about this topic. You understand so much its almost onerous to argue with you (not that I really would need匟aHa). You definitely put a new spin on a topic thats been written about for years. Nice stuff, simply great!
very nice put up, i definitely love this web site, keep on it
very good publish, i actually love this web site, carry on it
A formidable share, I simply given this onto a colleague who was doing somewhat evaluation on this. And he in fact purchased me breakfast as a result of I found it for him.. smile. So let me reword that: Thnx for the deal with! However yeah Thnkx for spending the time to debate this, I really feel strongly about it and love reading more on this topic. If possible, as you turn into experience, would you mind updating your blog with extra particulars? It is highly useful for me. Big thumb up for this blog put up!
I’m typically to blogging and i really appreciate your content. The article has actually peaks my interest. I’m going to bookmark your website and preserve checking for brand spanking new information.
This website is known as a stroll-by for all the data you wanted about this and didn抰 know who to ask. Glimpse here, and you抣l undoubtedly discover it.
I have realized that of all different types of insurance, health care insurance is the most questionable because of the clash between the insurance policies company’s duty to remain making money and the buyer’s need to have insurance policy. Insurance companies’ revenue on overall health plans are low, thus some corporations struggle to generate income. Thanks for the thoughts you write about through this site.
Spot on with this write-up, I actually assume this web site needs much more consideration. I抣l probably be once more to learn much more, thanks for that info.
I was more than happy to search out this net-site.I wished to thanks in your time for this glorious read!! I definitely enjoying every little bit of it and I’ve you bookmarked to take a look at new stuff you blog post.
Nice post. I study one thing more difficult on different blogs everyday. It is going to all the time be stimulating to learn content from different writers and follow a little one thing from their store. I抎 prefer to use some with the content on my blog whether or not you don抰 mind. Natually I抣l offer you a link on your internet blog. Thanks for sharing.
I抎 should examine with you here. Which is not something I usually do! I get pleasure from reading a post that may make folks think. Additionally, thanks for permitting me to remark!
There are certainly lots of details like that to take into consideration. That could be a great level to bring up. I provide the thoughts above as basic inspiration however clearly there are questions like the one you carry up where the most important thing shall be working in trustworthy good faith. I don?t know if finest practices have emerged round issues like that, however I am positive that your job is clearly identified as a good game. Both boys and girls feel the impression of just a second抯 pleasure, for the rest of their lives.
You made some first rate points there. I regarded on the internet for the issue and found most individuals will go together with with your website.