НӨАТ-ын баримтын талаар иргэдийн дунд зарим тодорхойгүй, ойлгомжгүй асуудал байсаар байгаа юм. Тухайлбал, томоохон зах худалдааны төвүүд болон нийтийн тээвэр НӨАТ-ын баримт олгодог эсэх талаар болон бусад мэдээллийг хүргэхээр Татварын Ерөнхий Газрын Татвар төлөгчтэй харилцах газрын татварын Улсын байцаагч Н.Жаргалцэцэгтэй ярилцлаа.
-Томоохон зах худалдааны төвүүд НӨАТ-ын баримт өгч эхэлсэн гэсэн. Энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгөөч.
-Зах, худалдааны төвүүдийг холбох ажлыг 2016 оны нэгдүгээр сарын 01-нээс буюу хууль хэрэгжсэнээс хойш эхлүүлсэн. Өнөөдрийн байдлаар төлбөрийн баримтын системд холбогдвол зохих татвар төлөгчийн 80 гаруй хувь нь холбогдоод байна. Мөн төвлөрсөн томоохон зах, худалдааны төвийг цахим төлбөрийн баримтын системд холбох ажиллагаа 54 хувьтай үргэлжилж байна. 2017 оны гуравдугаар сард ТЕГ-ын дарга, Нийслэлийн Засаг даргатай хамтарсан Санамж бичгийг байгуулсан. Энэ Санамж бичигт төвлөрсөн томоохон зах худалдааны төвүүдийг цахим төлбөрийн баримтын системд холбох, төлбөрийн баримтыг олгож хэвшүүлэх талаар тусгасан. Үүний хүрээнд нийслэл, дүүргийн Татварын хэлтсүүд харьяа дүүргийн ЗДТГ-тай хамтран тухайн дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрлаж буй төвлөрсөн зах, худалдааны төвийг цахим төлбөрийн баримтын системд холбох ажиллагааг хийж байна. Мөн Нийслэлийн татварын газар дүүргүүд дэх томоохон зах, худалдааны төвүүдээс таван захыг сонгон төлбөрийн баримтын системд холбох, жишиг зах болгох ажлыг хийсэн. Тодруулбал, Хан-Уул дүүрэгт Мишээл, Баянгол дүүрэгт Барс, Баянзүрх дүүрэгт Нарантуул ОУХТ, Сүхбаатар дүүрэгт Маргад худалдааны төв, Чингэлтэй дүүрэгт ТЭДИ худалдааны төвийг төлбөрийн баримтын системд холбох, баримт олгож хэвших ажлыг хийгээд байна. Зуун айлын тухайд бол Одкон, Жоби-гийн бөөний төв орсон байгаа. Нарантуул захын Баялаг ундраа болон чингэлэгтэй худалдаа буюу өргөтгөлийн хэсэг холбогдсон.
-Бодит байдал дээр эдгээр худалдааны төв, захуудаас баримт авлаа гэсэн хүн тун цөөхөн байна. Яагаад баримт олгохгүй байгаа юм бол. Уг нь баримт өгөх нь тэдний заавал биелүүлэх үүрэг мөн биз дээ. Хууль зөрчиж байна гэж ойлгож болох уу?
-Баримт өгөхгүй зөрчлүүд гарч байгаа. Төлбөрийн баримтын системд холбогдсон гэдэг нь тухайн худалдаа эрхлэгчдийн хувьд төлбөрийн баримт олгох боломж нь бүрдсэн байна гэсэн үг. Пос машин, гар утасны аппликейшн зэрэг төлбөрийн баримт олгох боломжтой бүх программыг суулган баримт үйлдэх бүрэн боломжтой байгаа. Тэгэхээр иргэдэд баримт өгөхгүй байвал харьяа дүүргийн Татварын хэлтэс, эсвэл 1800-1288 дугаарын 3 дугаарт холбогдоод төлбөрийн баримт олгохгүй байгаа талаархи гомдлоо гаргах боломжтой.
-Иргэд гомдол, мэдээллээ өгөхдөө заавал тухайн худалдааны төвийн харьяа дүүргийн Татварын хэлтэст хандах ёстой юу?
-Заавал харьяа дүүргийн гэлтгүй, өөрт аль ойр байрлаж байгаа Татварын хэлтэст хандаж болно.
-Иргэдийн зүгээс бас нэгэн асуулт ирснийг тодруулъя. Орон сууцны болон цахилгааны төлбөрийг төлсөн баримтаа бүртгүүлэхээр буцаан олголт орохгүй байна гэсэн. Энэ ямар учиртай юм бол?
-НӨАТ-ын урамшуулал нь сугалаагаар, буцаан олголтоор олгогддог. Сугалаатай баримт нь НӨАТ суутган төлөгч, суутган төлөгч биш гэдгээс үл хамааран бүх газрууд сугалааны QR кодтой, найман оронтой дугаар бүхий баримт өгөх ёстой. НӨАТ суутган төлөгч гэдэгт 50 саяас дээш төгрөгийн борлуулалтын орлоготой хувь хүн болон хуулийн этгээдийг бүртгэнэ. Ингэж бүртгүүлсэн суутган төлөгчөөс гарсан баримтад 20 хүртэлх хувийн урамшуулал бодогдоно. Суутган төлөгч бус иргэн, аж ахуйн нэгжээс гарсан баримт бол сугалаанд л оролцох эрхтэй.
-2 хувийн буцаан олголт гэж хүмүүс ойлгодог. Та 20 хувь гэж яриад байна. Үүнийг тайлбарлаж өгөхгүй юу?
-НӨАТ-ын 20 хувь, НӨАТ-гүй нийт үнийн дүнгийн 2 хувь. Энэ хоёр яг тэнцдэг юм. Жишээлбэл, 5500 төгрөгийн худалдан авалт хийлээ гэж бодоход цэвэр үнийн дүн нь 5000 төгрөг, НӨАТ нь 500 төгрөг. Энэ 500 төгрөгийн 20 хувь, 5000 төгрөгийн 2 хувь нь хоорондоо тэнцүү гэсэн үг.
-Сургууль, эмнэлэг, нийтийн тээвэр гэх мэт иргэдэд үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагууд НӨАТ-ын баримт огт өгдөггүй. Эдгээр байгууллагууд НӨАТ суутган төлөгч мөн үү, биш үү?
-Орлого нь 50 сая төгрөг хүрсэн ч НӨАТ-аас чөлөөлөгдөх бараа, ажил, үйлчилгээ гэж байдаг. Тухайлбал, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн үйлчилгээ, банк, банк бус санхүүгийн байгууллагын хүү, даатгалын компаниуд зэрэг нь аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөлтэй учраас НӨАТ-аас чөлөөлөгддөг. Жишээ нь, сургалтын төлбөр дээр буцаан олголт ордоггүй. Нийтийн тээврийн тухайд гэвэл, бизнес эрхлэгч бараа, ажил, үйлчилгээ борлуулж л байгаа бол тухай бүрт нь төлбөрийн баримтыг өгөх үүрэгтэй учраас U money картаа цэнэглүүлэхдээ баримт авах л хэрэгтэй. Нэгдсэн системд холбогдсон байгаа. Автобусны картыг ТҮЦ-үүдэд цэнэглэдэг, тэгэхээр тухайн ТҮЦ-ийн худалдагчаас нэхэх эрхтэй гэж ойлгож болно. Эсвэл ТҮЦ-ийн худалдагчаас хаанаас авахыг лавлах хэрэгтэй.
-Зарим зургаан нэрийн, найман нэрийн дэлгүүрүүд иргэдэд НӨАТ-ын баримт өгөх тун дургүй байдаг. Энэ нь нэг талаар орлогоо нууж байгаа боловч нөгөө талаар иргэдийг хохироож байна л гэсэн үг. Заавал нэхэж байж авах шаардлагатай болдог. Ер нь баримт өгөхгүй байгаа аж ахуйн нэгжид ямар хариуцлага тооцох вэ?
-Ер нь НӨАТ-ын баримт өгөх үүрэгтэй. Хэрэв өгөхгүй байгаа бол 1800-1288 дугаарт мэдэгдэж болно. Ингэснээр тухайн гомдлыг бүртгээд баримт өгөхгүй байгаа газар хаана байрлаж байна, харьяаллынх нь Татварын хэлтэст шилжүүлээд гомдлыг нь барагдуулна. Гомдол барагдуулахгүй, төлбөрийн баримт өгөхгүй бол хариуцлагын арга хэмжээ авна. Хариуцлагын тухайд бол, Зөрчлийн хуулийн 11.19 дүгээр зүйл заалтын дагуу хариуцлага тооцно. Постерминал хэрэглээгүй, өөрөөр хэлбэл, төлбөрийн баримтын системд огт холбогдоогүй хувь хүнийг 150 мянга, хуулийн этгээдийг 1.5 сая төгрөгөөр торгоно. Постерминал машинд холбогдоод үнийн дүн зөрүүтэй олгох, эсвэл баримт олгоогүй бол тухайн сарын борлуулалтын орлогын 2 хувь, 20 хувиар торгоно. Өөрөөр хэлбэл, Зөрчлийн хуулийн 11.19.6.5-д зааснаар хариуцлага тооцно.
-НӨАТ-ын баримт бүртгүүлэхэд “ААН илгээгүй”, “Үнийн дүн зөрүүтэй” гэсэн тайлбар гарч ирдэг. Энэ тохиолдолд яах ёстой вэ?
-Тухайн бизнес эрхлэгч 72 цагийн дотор бүртгэлийг илгээх үүрэгтэй. Гэтэл илгээгүйгээс болж “ААН илгээгүй” гэж гарна. Хоёрт, иргэн өөрөө баримтаа бүртгүүлэхдээ тоо, үсгийг нь зөрүүлснээс болж ААН илгээгээгүй гэсэн төлөв гарч ирнэ. Энэ тохиолдолд тухайн бүртгэлээ устгаад дахин баримтаа зөв бүртгүүлэх хэрэгтэй. “Үнийн дүн зөрүүтэй” гэдэг нь таслалын араас бичигдсэн тоонуудыг “тэг”-ээр биччихдэгээс болж алдаа гардаг. Энэ тохиолдолд зайлшгүй дахин давтагдашгүй дугаар болох 32 оронтой тоог оруулж засварлана.
-Аж ахуйн нэгж илгээсэн эсэхийг шалгах боломжтой юу?
-Шалгах боломжтой. E-barimt.mn портал сайт руу ороход баримт шалгах гэж бий. Үүн дээр тухайн баримтынхаа дугаарыг оруулаад шалгаж болно. Тэгэхээр нэгдсэн системд илгээгдсэн байна уу, үгүй юу гэдэг нь харагдана. Хэрэв илгээгдээгүй байвал өөрт ойр дүүргийн Татварын хэлтэст очиж, гомдлоо гаргаж болно.
-Мэдээлэл өгч ярилцсан танд баярлалаа.
