Манжийн анхны нийслэл Мүгдэн хот дахь Хунтайжийн ордонд буй холбооны гэрээ гэж үнэхээр байсныг нотлох нэгэн баримтын зураг. Тэр чухал мүзейд ийм тайлбар байхыг үзвээс, Монгол анхандаа Манжийн 100 хувь колони байгаагүйг Хятад албан ёсоор зөвшөөрсөн хэрэг!
“Халхын Өндөр гэгээн Занабазар, түшээт хан Чахундорж нар Манжид урвасан. Урвагч феодалуудын гайгаар Монгол улс Манжийн колони болсон” гэж соц үед заадаг байж билээ. Урвагч халхууд гэсэн тэр ойлголт өнөөдөр ч олны ярианд их явдаг бололтой.
Урвана гэдэг бол их улсаасаа тасран дагаж одохыг л хэлдэг. Манжид хэн урвасныг бүдүүвчлээд харчихъя. Хамгийн эхэнд орсон Хорчин бол бүр Даян хааны үеэс Монголд багтдаггүй байсан. Тиймээс Хорчинг урвагч гэж болохгүй, Манжийг дагасан нь тэдний дотоод шийдвэр юм. Хамгийн сүүлд орсон дөрвөн Ойрад бол дөчин түмэн Монголоос ангид, мөн л тусгаар Зүүнгарын хэмээх хаант улс байсан. Социализмын үед л Халхыг Ойрадаас урвасан мэт ойлголт гаргаж, тэгж ярьж бичсэн болохоос үнэндээ яг тэр зурвас үеийн Халх бол хэн нэгний харьяанд байгаагүй, Лигдэн хаанаас хойш Монголын цөм болж үлдсэн учраас бие даан гаргасан шийдвэрийг нь гол захиргаанаасаа салан зугтаж урвасан мэтээр ойлгох боломжгүй. Манжийн өөдөөс сөрөх Халхын хүч доройтоод, баруунаас Зүүнгар, умраас Орос, өмнөөс Манж-Өвөрмонголын холбоо энэ гурвын дунд шахамдсан. Манж ч ийм байдалд оруулахын тулд анхандаа Галданд ихээхэн бэлэг шагнал өгч байсан түүх бий. Эцсээ хүртэл тэмцлээ ч Халх ялахгүй нь тодорхой тул хядуулахын оронд Манжийн холбоонд дагаж нэгдсэн юм. Хүчирхэг улсад дагаар орохоос өөр замгүйд хүрсэн Халхыг хэн нэгэн эзэн улсаасаа урвасан мэтээр ярих нь утгагүй. Урвах гэдэг утгаараа бол харин Галдангаас ихэнх жанжид нь урвасан, ач дүү нь ч урвасан, дараа нь Амарсанаа ч урвасан, Даваа ч урвасан…
Монгол эхэн үедээ Манжийн бүрэн колони бус, холбоонд нь дагаж орсон, гэрээгээр харилцан хүлээсэн үүргүүд бүхий түшмэг улс нь байж. Манж улс гэрээгээ овоо мөрдөж явсан ч, сүүлдээ хаад нь хятаджиснаар 1890-ээд оноос хойш л Монголд колонийн бодлого явуулж эхэлсэн юм билээ. Богд хаан анх XIII Далай ламтай холбоотойгоор Манжийн хааны ордонг “Шарын шашны дайсан” гэж зарлаад холбооноос гарч буйгаа мэдэгдснээс манай тусгаар тогтнолын тэмцлийн бодит түүх эхэлсэн байдаг. Хятадад Чингийн эсрэг бослого гарахад Богд гэгээн бас “Гэрээгээр хүлээсэн үүргийнхээ дагуу Халхаас цэрэг оруулж туслая” гэсэн саналыг Манжийн хаанд тавьсан ч байдаг. Энэ мэтээр Холбооны гэрээ бол үнэхээр байсан гэдгийг батлах зүйл олон бий.
Гүн Г.Аюурзана