Судлаач Д.Болдбаатар: Хятадууд цагаан сар тэмдэглэдэг болоод 105-хан жил болж байна

4000 БА 105

01. Түүх гээч хэн дуртайчуудын гоёж гоодож байдаг наадгай төдийхөн зүйл.» гэж 1919 онд Хятадын нэг алдартай эрдэмтэнгийн хэлсэн үг надад үе үе боддогдог. Монгол хэлэнд «хуйхар зальхай», «хулжин зальхай» хэмээх холбоо үг байдаг.

Хуйхар гэдэг нь 回鹘 хүйхү буюу тухайн цагт монгол нутагт оршин амьдарч байсан нүүдэлчин гаралтай боловч хагас суурьшмал амьдралын хэвшилд шилжиж, худалдаа наймаа эрхлэж байсан аймаг угсаатны нэрийдэл бөгөөд хожим хүчирхэгжин тодорхой хугацаанд Монгол нутгийн дийлэнх хэсгийг эрхшээсэн хүчирхэг төр улс болон хувирсан түүхтэй. Дараа нь Түрэгүүдэд цохигдон ухарсаар одоогийн Шинжаангийн нутаг дэвсгэрийг эзлэн суусаар иржээ.

Чингис хаан Сартуул улсыг эзлэх аян дайны явцад тэр хавиар дайран өнгөрөхөд Хуйхарын хаан өөрийн биеэр бараалхан ирж үнэнчээр хүчин зүтгэх амлалт өгчээ. Өөрсөдтэй нь ойр дөт хэл соёл, амьдралын хэвшилтэй Хуйхарчууд гэнэт гарч ирээд өөртэй нь монгол хэлээрээ төвөггүй ойлголцоод эхлэсэнд Чингис хаан ихэд гайхаж: “Энэ хол мянганы газар бидэнтэй ойр дотно үндэс угсаатан оршин амьдарч байх юм гэж санасангүй. Тийм болохоор үүнээс хойш та бүхнийг «Ойрад» хэмээн нэрлэсүгэй!” гэж айлдсан тухай түүхэн сурвалжид өгүүлсэн байдаг.

Хуйхаруудын залгамжлагч нар болох ойрдууд 18 дугаар зууны дунд үе хүртэл нэр төртэй оршин тогтнож байгаад Тэнгэр тэтгэсэн хааны аймаглан устгах бодлогод өртөж сүйрснийг та бүхэн мэднэ. Хүн амьтангүй эзгүй зэлүүд болон хувирсан Хуйхар-Ойрдын нутаг дэвсгэрт тэнгэр уулын өмнөд биеэр оршин амьдарч ирсэн лал мөргөлтөнгүүд шилжин суурьшиж эхлэснийг Хятадууд «Чантуу» гэж нэрлэдэг нь 缠头 буюу толгойгоо боогсод гэсэн утгатай бөлгөө. Тэр нь чантуучуудын үндэсний хэлээр доромж утга илэрхийлдэг тул цаадуул нь яахин дуртай байх билээ. Түүнийг ажиглаж мэдсэн Чан Кайшигийн засгийн газар та нар илүү тохиромжтой албан ёсны нэршилтэй болоод түүнийг баталгаажуул гэснээр Чантуугийн толгойлогчид 3 сарын турш хоорондоо хэлэлцсэний дараа 回鹘 гэдэг нэрийг сэргээхээр тогтсон нь өөрийн үндэстнийх нь хэлний дуудлагаар Уйгар хэмээн хэлэгддэг ажээ. Үнэндээ одоогийн Шинжаангийн Уйгарууд болон эртний Хуйхаруудыг хооронд нь хольж хутган ойлгох ямар ч үндэслэлгүй болохыг мэргэн уншигч та бүхэн одоо ойлгож байгаа байх аа.

02. Манайхны дунд «Монголын цагаан сар», «Хятадын цагаан сар» гэдэг ойлголтыг ижил тэнцүү төвшинд авч үзэх явдал түгээмэл байдаг нь үндсээрээ буруу юм л даа.

Монголчуудын цагаан сар нь Хүннү болон түүнээс урьд өмнийн угшилтай.

Харин Хятадын хаврын баяр ердөө 105-хан жилийн түүхтэй гэж ярьвал та үнэмших үү?

Хятадуудын 春节 буюу хаврын баяр нь угтаа бол улирал болгоны эхэнд хөнгөн тэмдэглээд өнгөрдөг ёслолын чанартай билгийн хорин дөрвөн улирлын нэг төрөл зүйл юм л даа. Түүнийг Юань Шикайгийн засгийн газар 1914 онд анх нийт улсын шинэ жил болгохоор албан ёсны тогтоолыг батлажээ. Гэтэл хятадууд угаасаа жилийн эхэнд шинэ жилийн баярыг тэмдэглэдэг уламжлалтай байдаг.

Ингэснээр 2 шинэ жилийн асуудал урган гарч ирээд үндэстний шилдэг тэргүүний сэхээтнүүд уухайлан эсэргүүцэж байсан нь мэдээжийн хэрэг. Манай өвөг дээдэс Ёншгой гэж монголчлон нэрлэж заншсан Юань Шикайн засгийн газар заавал яахаараа билгийн 24 улирлын хаврын мөчлөгийг сонгож үндэсний шинэ жилийн баяр болгохоор шийдсэн нь Монгол, Төвд зэрэг Дундад иргэн улсын бүрэлдхүүнд багтаж орсон бусад дөрвөн том үндэстэн хаврын улиралд шинэ жилээ тэмдэглэж ирсэн уламжлалыг бодолцсон нь тэднийг бат найдвартай барьж тогтоох гэсэн давхар тооцоо байж таарна. Гэвч хоёр шинэ жилийн маргаан тасралтгүй өрнөөд бараг бүтэхгүй тийшээ эргэхэд тухайн үеийн засгийн газар төрийн албан хаагчид хаврын баяраар нэг өдөр амрах нэмэлт тушаал гаргаснаар аль ч үндэстний хувьд амралт гэдэг сэтгэл татсан сайхан зүйл байдаг болохоор бүгд зөвшөөрөн «Хаврын баяраа» тэмдэглэсээр өнөө жил 105 жилийн нүүртэйгээ золгож байгаа хэрэг.

Тэгэхээр 4000 мянган жилийн уламжлалтай Монголын цагаан сарыг ердөө 105 жилийн түүхтэй Хятадын хаврын баяртай зэрэгцүүлж хольж хутгах нь угаас явуургүй зүйл гэдэг нь хэн бүхэнд тодорхой.

Ухаант өвөг дээдэс маань нүүдэлч малчдын хувьд хамгийн адармаатай үе болох хахир өвлийн хатуу ширүүн үеийг амжилттай даван туулаад хаврын найртай сайхан улирлыг шинэ он хэмээн тоолж тооцсоор ирсэн нь цаанаа их л учиртай хэрэг болох талаас нь та бүхэн бодож цэгнэж үзээрэй.

Угтаа бол цагаан сарын уламжлал бол Буддын шашинтай төдийлөн холбоотой ухагдхуун биш болохоор манай лам нар нар уг асуудалд хутгалдан орох нь төдийлөн зохистой хэрэг биш гэж би хувьдаа үздэг. Ийм том түүхэн гажуудал явагдаад байхад түүхч нэртэй хүмүүс хаагуур юу хийж яваад байдаг нь сонин.

Ердөө 1914 оны Юань Ши Кайгийн засгийн газрын хаврын баярын тухай гаргасан тогтоол хийгээд 1933 онд Чан Кай Шигийн засгийн газраас Уйгар гэдэг нэрийг хүлээн зөвшөөрөх шийдвэрийг олны өмнө орчуулаад гаргаад тавьчихад л болмоорсон доо.

СУДЛААЧ Д.БОЛДБААТАР