Монгол Улсын гадаад валютын зах зээлийн 3 онцлог

Эдийн засгийн хүрээнд яригддаг гол сэдвүүдийн нэг нь яах аргагүй валютын ханш тойрсон асуудал байдаг. Жижиг эдийн засагтай, уул уурхайн түүхий эдийн үнээс хамааралтай, импортын хэрэглээ өндөртэй манай улсад аж ахуйн нэгжүүд валютын ханшийн хөдөлгөөнийг анхааралтай ажиглаж, чадах чинээгээрээ бизнесийн эрсдэл, валютын ханшийн хэлбэлзлээс шалтгаалах алдагдлаа бууруулахыг хүсдэг. Гэвч эрдэс баялгийн үнийн хэлбэлзлийг даган Монголын эдийн засгийн бүхий л салбарт төрөл бүрийн савалгаа өргөн ажиглагддаг. Тэр тусмаа төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшин дээр энэ үзэгдэл тодоор илэрдэг.

Валютын ханш хэлбэлзэхэд дотоодын зах зээлийн онцлог ч мөн нөлөөтэй бөгөөд дараах хүчин зүйлсийг нэрлэж болно:

1. Гадаад валютын зах зээлд чухал нөлөөтэй хүлээлт нэг чиглэлд давхцах нь түгээмэл байдаг

Гадаад валютын зах зээлд оролцогчдын хүлээлт ихэнхдээ нэг чиглэлд давхцдаг тохиолдолд хүлээлтийн нөлөө валютын ханшийн өөрчлөлтөд улам хүчтэй тусдаг. Энгийн жишээ авч үзье. Ханш өсч байгаа, эсвэл буурч байгаа ямар нэг цаг үед\”Маргааш долларын ханш өсөх үү, эсвэл буурах уу?” гэдэг мөрий тавьлаа гэж бодъё. Энэ тохиолдолд Монголд тантай мөрий тавих хүн олон олдох болов уу?Хэрэв олдохгүй байгаа бол хүмүүс валютын ханш хэрхэхийг мэдэхгүй болоод мөрийцөхгүй байгаа хэрэг үү? Эсвэл яг Тантай ижилхэн хариулттай болоод тэр үү?

Ихэнх тохиолдолд мөрийцөх хоёр тал яг ижилхэн хариулттай байдаг. Үнэхээр ихэнх хүмүүс ханш өснө, эсвэл буурна гэж ижилхнээр сэтгэж, хүлээж байгаа бол энэ нь цаашдын үйл хөдлөлд нь илэрч, валютын зах дээр дээрх эрэлт нийлүүлэлтэд нөлөөлдөг. Улмаар хүлээлт бодит байдал болох нөхцөл бүрдэнэ. Хэрэв доллар цаашид үнэтэй болно гэж хүмүүс итгэвэл доллар авсан нь дээр гэж үзээд үйлдэл болгоно. Улмаар доллар авах эрэлт нэмэгдэж, үнэхээр ч хүлээлт ёсоор ханш нь өсдөг. Эсрэгээрээ, ханш цаашид буурна гэсэн хүлээлттэй үед бүгд зэрэг зарж эхэлнэ. Улмаар долларын нийлүүлэлт ихэсч, ханш буурна гэсэн хүлээлт биеллээ олж, зах зээл дээрх долларын үнэ буурдаг.

2. Улирлын онцлогоос шалтгаалсан ханшийн хэлбэлзэл өндөр бөгөөд, 3 дугаар улиралд хамгийн өндөр байдаг

Монгол улсын гадаад худалдааны гүйцэтгэл хэр сайн байх нь валютын ханшийн хэлбэлзэлд нөлөөлдөг нэг чухал хүчин зүйл. Тэгвэл гадаад худалдаа, ханшийн өөрчлөлтийн сүүлийн 4 жилийн дунджаaс харахад 3 дугаар улиралд гадаад валютын зах зээлд дарамт хамгийн өндөр байдаг нь ажиглагдаж байна:

Тухайлбал, сүүлийн 4 жилийн дунджаар гадаад худалдаа 3 дугаар улиралд 357 сая ам.долларын алдагдалтай байгаа нь бусад улиралтай харьцуулахад хамгийн өндөр байна. Үүнтэй уялдаад жил бүрийн 3 дугаар улиралд төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшид сулрах дарамт өндөр байдаг хандлагыг ажиглаж болно. Төгрөгийн дундаж ханш 3-р улиралд өмнөх улирлын мөн үзүүлэлтээс дунджаар 4%-иар суларч байсан нь хамгийн өндөр өөрчлөлт байв.

(Монголбанкнаас зарласан төгрөгийн ам.доллартай харьцах сарын дундаж ханшийн өмнөх улиралтай харьцуулсан өөрчлөлтийн хувь.)

3. Гадаад валютын зах зээл төгс өрсөлдөөнт зах зээл биш

Аль ч улс оронд валютын зах зээл өөрөө бусад зах зээлтэй харьцуулахад өндөр савалгаатай байдаг онцлогтой. Монголын хувьд, энэхүү зах зээлийн хэлбэр ямар вэ гэдэг нь хэр савалгаатай байхыг тодорхойлох чухал хүчин зүйл болдог. Учир нь үнэ хэрхэн тогтох нь зах зээлийн хэлбэрээс шууд хамааралтай.

Монголд гадаад валютын зах зээл дээрх нийт арилжааны ихэнх хэсгийг томоохон цөөн оролцогч хийдэг ба Төв банк зах зээлд огцом савалгаа үүсэх эрсдэлийг буурулах зорилгоор оролцож байдаг. Энэ нь цэвэр эрэлт, нийлүүлэлтээс шалтгаалан үнэ тогтдог төгс өрсөлдөөнт зах зээлийн хэлбэрээс ялгаатай.

 

эх сурвалж: \”Монголбанкны мэдээлэл” товхимлоос