Өгэдэй хаан их сууринд суусаны түрүү жил болсон хэрэг билээ. Нэгэн өдөр шадар түшмэл Бадай гэгч монгол хүн, Их хааны өмнө айлтгаж хэлсэн нь:
– Би ер нь хятад /нангиад/ хүнийг тус болмоор улс байж юу магад гэж бодож байсан юм. Халаг !!! яахын аргагүй золигууд байна шүү гэжээ.
Өгэдэй хаан:
– Гэнэт ийм үг хэлэхийн учир шалтгаан юу бэ?
Бадай шадар түшмэл:
– Яахав дээ. Чингис хааны гэгээн сүрээр тэднүүсийг төвшитгөөд одоо нэгэнт арваад жил болж байгаа биш үү. Өнөө хүртэл сохор сүхэсү /зоос/, сөөм бөсийн барьц өргөж ирээгүй. Ийм болохоор тэднүүсийг хүйсийг тэмтрэх юм уу, эсвэл ондоо нэгэн газарт үлдээлгүй цөлж явуулаад нутгийг нь МАЛЫН БЭЛЧЭЭР БОЛГОВОЛ МАГАД ДЭЭР гэж бодно би гэв.
Бадайн энэ үгийг сонсоод Өгэдэй хаан “тийм” гэсэн байдал үзүүлж толгой дохив. Хамт байсан өөр нэгэн монгол түшмэд:
– “Бадайн хэлсэн зүйтэй. Адуу хонь хариулбал юутай их тус болох ажээ” хэмээнэнэхүү дурдлагыг шууд зөвшөөрчээ.
Үнэндээ эдгээр шадар түшмэдийн хэлсэн нь огт үндэсгүй зүйл биш. Юун гэвэл, тэр үед монгол цэргийн эзэлж байсан Хатан гол /Шар мөрөн/-ын хойдох газар гэвэл эдүгээгийн Саньши, Хэбэй, Шандун 3 мужийг хэлж байв. Хатан гол XII зууны сүүлээр үерлэсэнээс болж голын сав нь их хувирч Фухай буланд цутгаж байсанаас шилжээд алс өмнө зүгийн Жансу мужаар далайд цутгадаг болсон юм. Иймээс тухайн үед Шандун муж бол Хатан голын хойд биед байжээ. Ноёд түшмэд санаа тааваараа булааж дээрэмдсэнээс болж улсын хөмрөгт орох орлого гэмээр юм хэрэг дээрээ үгүй байжээ.
Эдгээр шадар түшмэдийн саналыг Өгэдэй хаан хүлээж авмаар болж байтал өөр нэг хүн энэ үед эрс ондоо санал гаргажээ.
Хитан түшмэл Елюй Чуцай:
– Эрхэмүүдийн айлтгасан зүйлс бол даанч гүехэн санаа болно. Хятадууд хийгээд хятад нутаг бол үнэндээ тийм ч тусгүй зүйл биш юм. Харин тохиромжтой дүрэм тогтоол болон үүнийг хэрэгжүүлж чадах хүн дутагдаж байгаа учираас ийм болсон юм. Энэ хоёр зүйлийг бүрэлдүүлбэл хүндэт та нарын санаандгүй их орлого улсын хөмрөгт орох нь магад юм гэжээ.
Шадар түшмэлүүд энэхүү эсрэг саналыг эсэргүүцэх гэж чармайж үзсэн боловч энэ саналыг гаргасан хүн бол Чингис хааны үеэс авьяас төгөлдөр гэгдсэн Елюй Чуцай байсан тул түүний хэлсэнийг няцаах хүн үгүй байв. Елюй Чуцай алгуур аажимаар цааш хэлсэн нь:
– Газар тарианаас гааль татварлаж болно. Арилжаа худалдаа хөгжөөд ирвэл арилжаанаас гувчуур авч болно. Чингэвэл архи, давс, төмөр зэрэгийг хуучин зуршилаар тусгайлан худалдахад хүрвэл энэ талын орлого бас багагүй юм. Наад зах нь жилд тавин түмэн лан мөнгө, найман түмэн толгой хэрэмлиг, дөчин түмэн лан нарийму аму будаа баталгаатай татварлан авч чадах бололцоотой юм. Улс оронд учир явдал тулгарч байгаа өнөөгийн эринд эд хөрөнгийн баялгийг нээгдүүлэх нь туйлын чухал үүрэг мөн. Үлдээлгүй нийтэд нь малын бэлчээр болгоход хүрвэл яалаа ч гээд энэ мэтийн их орлогыг олж чадахгүй юм гэв.
Суудалд суусан олоноороо иймэрхүү зориг төгөлдөр яриаг сонсоод хэрэг зуур үг дуугүй болцгоов.
Гэвч Өгэдэй хаан тэр дороо Елюй Чуцайн нотолгоог бүрмөсөн бахархаж магтан сайшааж байлаа. Өгэдэй хаан:
– Зүйтэй. Елюй Чуцайн санал ёстой зөв гэж би үзнэ. Юу ч гэсэн туршиж үзсүгэй гэв.
Ингээд Өгэдэй хааны зарлиг ёсоор Елюй Чуцай гааль гувчуур татварлах 10 мужийн сайдыг томилж, дараа жилийн намар их хаан Алтан улсыг төвшитгөхөөр Юнжунд очсон үед жишсэн тоо ёсоор гааль гувчуурыг цуглуулаад Өгэдэй хааны аяны ордонд хүргэж өгсөн байна.
Энэ үед Елюй Чуцайг ширтээд:
– Чи минь үргэлж миний дэргэд байтугай. Улсын хэрэгцээг ийнхүү гүйцэт хангаж чадсанаас үзвэл чи үнэхээр чадвартай эр байна гэв.
Энэ мэт сайшаасанаас үзвэл Өгэдэй хаан Елюй Чуцайн саналыг бүрмөсөн хүлээн авах болсоныг харуулах боловч ахар хугацаанд ийм арвин эд хөрөнгийг тоо ёсоор хятад орноос татварлаж чадна гэж бодож байгаагүй бололтой.
Эх сурвалж: Отаки Мацусо “Хубилай хаан” 17-18-р тал.
БОДОНГУУД ДӨШ
Битгий ийм тэнэг юм нийтэлж бай. Өгөдэй хааны ухаанд хэзээ ч тиым зүйл орохгүй байсан.