Монголын Улаан номонд орсон ургамлууд

Алтайн сонгино

Алтайн сонгино / Allium Altaicum pall / Асга, нураг, байц цохио, уулын чулуурхаг хажуу, ойн нуга, ам хавцалын ёроолын хайрганд ургадаг харьцангүй бүдүүн сонгинолог булцуутай олон наст 40-60 см өндөр өвслөг ургамал. Улаан хүрэн өнгийн нимгэн хальсан бүрхүүлтэй, 3-4 см-ийн голчтой өндгөн хэлбэрийн булцуутай, 6 сарын сүүл 7 сарын эхээр цэцэглэдэг.

Хөвсгөл, Хэнтий, Хангай, Ховд, Монгол алтай, Говь алтайн тойрогт тагийн доод бүслүүрийн хайргатай хад асгаар ургах боловч сүүлийн жилүүдэд хэтэрхий ихээр түүж хэрэглэх болсноор нөхөн төлжилт алдагдаж тархац нөөц нь эрс багасчээ. Тархацын зүүн хязгаар нь Онон –Балжийн бэлчир, Онон мөрний зүүн талд Дэгэн Жигэн юм. Алтайн сонгинод фитонцид, эфирийн тос, булцуунд амин дэм С 16,7-21,2 мг/100г , навчинд 35,9-48,5 мг/100г тус тус агуулагддаг.  Үрээс ургахдаа сайн. Мөн сонгинолог ишнээс сэргэн ургах чадвар сайтай.

 Алтан гагнуур

Алтан гагнуур буюу Мүгэз, Зэрлэг мүгэз, Ягаан мүгэз. Латинаар: Rhodiola rosae L нь Зузаалай (Grasullaceae) овогт багтана. Алтан гагнуур нь бор хайрсаар хучигдсан үндэслэг махлаг бүдүүвтэр иштэй. 15 -30 см өндөр ургадаг олон наст өвслөгургамал. Түүний шүдлэг захтай, уртавтар зууван юлдэн хэлбэрийнмахлаг навчис нь ишнээсээ цуварч ургасан байна. Навч иш нь гадуураа бүдэг хөхөвтөр лаван өнгөртэй. Ногоовтор шаргал цэцгүүд нь ишний оройд бөөгнөрч бамбай баг цэцэг үүсгэдэг. Гадагшаа эргэн махийсан хавтага үр жимстэй.

Хөвсгөл, Хэнтий, Хангай, Ховд, Монгол-Алтай, Дундад Халх зэрэг ургамал газар зүйн тойргуудаар ой тайгын бүс, асга хадтай энгэр, голын эргийн чулуурхаг хөрсөнд ургана.

Алтан гагнуурын үндэс, үндэслэг иш. Латинаар: Rhodiolae roseae rhizoma cum radicibus нь бүтэн буюу хэсэглэгдсэн үндэслэг ишнээс тогтоно. Алтан гагнуурын үндэслэг иш олон толгойтой, бүдүүн, богино, зөв бус хэлбэртэй, дээд хэсгээрээ бор хүрэн гялтгар нимгэн хайрсны үлдэгдэлтэй. Голлосон бүдүүн үндэстэй. Үндэсний дотор тал нь цайвар ягаан өнгөтэй, гашуувтар аргаах амттай.тааламжтай үнэртэй.

Үндэслэг ишэнд байх гол бодисууд нь фенолспирт болон фенолт нэгдлүүд юм. Фенол спиртээс оксифенилэтанол буюу тирозолон нь уг ургамалд салидрозид гликозид хэлбэртэй байдаг. Салидрозид нь 0,5-1% хүртэл байна. Алтан гагнуурын бэлдмэлүүд оюуны болон биеийн хүчний ажиллах чадварыг сайжруулна.

Эмнэлгийн практикт түүний үндсээр бэлдсэн спиртэн хандыг мэдрэлийн ядаргаа, ажиллах чадвар буурах, мэдрэлийн системийн үйл ажиллагааны өөрчлөлтийн үед хэрэглэнэ. Монголын уламжлалт анагаах ухаанд уушигны сүрьеэ, ясны хугарал, арьсны өвчин, халуун бууруулах, биеийн ерөнхий байдлыг сайжруулахад хэрэглэнэ.

Алтан Саахуу цэцэг

Алтан Саахуу цэцэг. Латинаар: Nyphar pumilum нь нуур цөөрөм, тогтуун урсгалт гол горхи, хар ус , татуурганд ургадаг олон наст өвслөг ургамал юм. Энэ ургамал нь нэг доор бөөн ургадаг. Хөвсгөл, Их нууруудын хотгор, Хар ус нуур, Чоно харайх гол, Хомын хоолойд тархжээ. Үр, үндэслэг ишнээс сэргэн ургахдаа сайн.

Алтан Тэрэлж

Алтан Тэрэлж. Латинаар: Rhododendron aureum georgi нь тагийн бүслүүр, ойн дээд зах, ян сарьдаг, нуранги асгарганд ургадаг эмийн болон гоёл чимэглэлд ашигладаг сөөг ургамал юм. Хэнтий, Монгол Дагуурын тойрогт тохиолдоно. Үрээр үржинэ.

Ацан Цахилдаг 

Ацан Цахилдаг буюу Хайч өвс. Латинаар: Iris Dichotoma Pall нь элсэрхэг нугажуу хээр, уулын элдэв өвст хээрт ургадаг олон наст өвслөг ургамал юм. Хэнтий, Монгол Дагуур, Хянган, Хамар даваа, Дундад Халхын Түмэнцогт уул, Дорнод Монголын зүүн болон хойд захаар тохиолдоно. Үр, үндэслэг ишээр үржих боломжтой.

 Монголын Улаан номонд орсон ургамлууд

	Ургамлын нэр
1.	Алтайн сонгино
2.	Алтан гагнуур
3.	Алтан саахуу цэцэг
4.	Алтан Тэрэлж
5.	Ацан цахилдаг
6.	Бавгар-үрт агчаахай
7.	Булцуу Түдэнхавх
8.	Бяцхан Жимст Цангис
9.	Ганц цэцэгт Алтанзул
10.	Гмелиний Шинэс
11.	Говийн тост
12.	Гурвалжин их залаа
13.	Гурвалсан шүрэн үндэс
14.	Дагуур арц
15.	Далиу сонгино
16.	Дорогостайн Банздоо
17.	Дөрвөлсөн Мүгэз
18.	Дэвүүр-үрт сагай
19.	Заг
20.	Зүүнгарын Гоёо
21.	Их саадганцаг
22.	Камчаткийн цүнхүй
23.	Маак-ийн эенэрэн
24.	Монгол Бүйлс
25.	Монгол Бүрэлгэнэ
26.	Монгол менх-харгана
27.	Монгол тост
28.	Монгол хойрог
29.	Монгол хундгана
30.	Мөгөөрсхэй ихзул
31.	Мөлхөө Өнцэцэг
32.	Муркрофтын жигд
33.	Навчгүй Оочгоно
34.	Нөмрөг банздоо
35.	Нягт сонгино
36.	Өдлөг хялгана
37.	Өлчир дэгд
38.	Пржевальскийн Чармай
39.	Потанины улаантулам
40.	Регелийн Будраа
41.	Саржентын Бүрэлгэнэ
42.	Сибирь адаргана
43.	Сибирь жодоо
44.	Сибирь хундгана
45.	Сунагар Алтанцэгцүүхэй
46.	Сухайн төрөл
47.	Сэрхэн хөхөө цэцэг
48.	Том дохиурт сонгино
49.	Түвд Ланцуй
50.	Тэсхэй тэсмэг
51.	Урт навчит далан товч
52.	Уссур Яшил
53.	Үсхий улиас
54.	Фуксийн цахирам
55.	Хангайн Шиваантиг
56.	Хар нэрс
57.	Хос навчит шөнийн нил
58.	Хөх ногоон зээргэнэ
59.	Хөхөө цүнхрэг
60.	Цагаан бөлбөө
61.	Цагаан цэцэгт сонгино
62.	Цагаан цээнэ
63.	Цоохор чонын хор
64.	Шар саадганцэцэг
65.	Шаргал лидэр
66.	Шивлээхэй зээргэнэ
67.	Шивт харгана
68.	Эгэл Годил – өвс
69.	Эгэл өмхий өвс
70.	Эгэл шагшуурга
71.	Эмийн Бамбай
72.	Ягаан цээнэ
73.	Ямаан Сэрдэг
74.	Ямаан эвэр
75.	Янзын навчит улиас
76.	Яшилдуу Чацаргана