УИХ-ын чуулганаар Төрийн болон орон нутгийн өмчит компанийн тухай хуулийн төслийг үргэлжлүүлэн хэлэлцэж байна. Гишүүд асуулт асууж, хариулт авч байна.
УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт:
-Төрийн өмчит компаниудыг цэгцлэх ёстой. Энэ талаар олон жил ярьсан одоо цаг нь болсон. ТӨХК-иуд угжны хурга шиг угжуулаад л байж байдаг болсон. Айлд шоовдор хүүхэд байдаг бол тэр нь хувийн хэвшил, эрх танхи хүүхдүүд нь төрийн өмчит компаниуд болчихсон. Төрийн өмчит компаниудад төрд ажиллаж байсан дарга, улстөрчдийн “халаас”-ны хүмүүс, цүнх баригч нар томилогддог. Очоод дарга нартаа тал засаад, улстөрчдөд мөнгө зөөгөөд явдаг шүү. Байдал ийм л болсон. Тиймээс үүнийг цэгцлэх ёстой. Төрийн өмчит 170 компани, орон нутгийн өмчит 270 компани бий. Гүйцэтгэх удирдлага нь 15 хүнтэй гэж бодоход нэг компани үндсэндээ 20 орчим хүн ажиллаж байна. Нийтдээ 440 компанид хэн нэгний гар хөл болсон 10 мянган хүн ажиллаж байна.
Тэд хамгийн их цалин, хангамж авдаг. Гадагшаа зугаалдаг, өндөр урамшуулал авдаг. Өнөөдөр Монгол Улсын нийт өрийн хэдэн хувийг төрийн өмчит компаниуд эзэлж байна вэ.
Өр зээлийн хэмжээг хэлж өгөөч. Төсөвт оруулж байгаа орлогоос “Эрдэнэт” болон “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийг хасвал татварт орлого оруулах компани бараг байхгүй дээ. Тиймээс ТӨХК-иудын төвлөрүүлж байгаа ногдол ашгийн талаар мэдээлэл авмаар байна. ТӨХК-иуд улстөрч, эрх мэдэл бүхий хүмүүсийн саалийн үнээ болсон. Үүнээс гадна Сайншандын аж үйлдвэрийн парк, Эгийн голын усан цахилгаан станц төслийн нэгжүүд юу ч хийдэггүй. Ажил хийдэггүй баахан төслийн нэгжүүдтэй. Эгийн гол 40-50 тэрбумын алдагдалтай. Иймэрхүү төслийн нэгжүүдийг хэрхэн цэгцлэх вэ. Иргэний нисэхийн үндэсний төв, Авто тээврийн үндэсний төв, Авто замын хөгжлийн төв, Барилгын хөгжлийн төв, Эрчим хүчний судалгаа хөгжлийн төв гэх зэрэг хуучин агентлаг байсан газруудын нэрийг өөрчлөөд төрийн өмчит үйлдвэрийн газар болгосо. Төсвийн мөнгөөр тэтгүүлдэг, рувийн хэвшилтэй өрсөлдөж дарамталдаг ТӨХК-иудыг хэрхэх вэ?
Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газрын дарга Б.Цэнгэл:
-2021 оны жилийн эцсийн байдлаар төрийн болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдүүд 53.4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө эзэмшиж байна. Тэдгээр компаниуд 10.6 их наядын орлого олж, 1 их наяд төгрөгийн цэвэр ашигтай ажилласан. Өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад орлого 8.7 хувь буюу 860 тэрбум, цэвэр ашгийн хэмжээ 407 хувиар буюу 831 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн.
Төрийн өмчийн оролцоотой 105 компаниуд 18 их наядын өртэй.Үүнээс жин дарж буй компанийг нэрлэвэл “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл 5.4 их наяд, Төрийн банк 3.4 их наяд, Хөгжлийн банк 3 их наяд, Монголын төмөр зам 1.5 их наяд, Эрдэнэт үйлдвэр 990 тэрбум, Улаанбаатар төмөр зам 540 тэрбумын өртэй байна.
Мөн өндөр хөрөнгийн дүнтэй хуулийн этгээдийг товч танилцуулахад “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл 29 их наяд, “Эрдэнэт” үйлдвэр 5 их наяд, Хөгжлийн банк 4 их наяд, “Төрийн банк” 3.7 их наяд гэх жишээтэй байна. Хамгийн их орлоготой ажилласан хуулийн этгээдээр “Эрдэнэт” үйлдвэр 3.1 их наядаар тэргүүлж байна. “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл 1.5 их наяд, Диспетчерийн үндэсний төв 1 их наяд байна. “Эрдэнэт” үйлдвэр 901 тэрбумаар манлайлсан бол “Эрдэнэс Монгол” нэгдэл 102 тэрбум, Монголросцветмет 85 тэрбум, Улаанбаатар төмөр зам 69 тэрбум, Төрийн банк 45 тэрбум гэсэн үзүүлэлттэй байна.
Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга П.Сайнзориг:
–Төсөл хэрэгжүүлэгч нэгжүүд болон өмнө нь агентлагын статустай ажиллаж байсан олон байгууллагууд аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газар нэрээр ажиллаж байгаа. Таны нэр дурдсанаас гадна олон байгууллагууд бий. Цаашдаа Шинэ сэргэлтийн бодлоготой уялдуулан төрийн бүтээмжийн асуудлыг цогц байдлаар нь судалж байна. Үүн дээр төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагааны чиг үүргийн давхардлыг харгалзан үзнэ. Агентлагын статусаар ажиллах байгууллагуудыг нэг мөр шийднэ. Татан буулгахыг нь буулгана. Цаашдаа Авто тээврийн үндэсний төв зэргийг төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд явуулах боломж бүрдэх байх. Өнөөдөр үнэ тарифын зохицуулалттай, зах зээлийн төвлөрөл байгаагаас үүдэн хувийн хэвшил гүйцэтгэх боломжгүй буюу эрчим хүч, дулааны чиглэлийн компаниудын үйл ажиллагаан дээр уян хатан зохицуулалтууд орсон. Өөрөөр хэлбэл, тэдгээр компаниудаас заавал ногдол ашиг авахгүй. Гэхдээ засаглалын хувьд ил тод, нээлттэй болгоно. Эргээд үр ашгийг нь нэмэгдүүлэх, магадгүй зах зээлийн үнийн тарифын зохицуулалт суларвал дээрх компаниуд зах зээлийн зарчмаараа үйл ажиллагаа явуулах боломжтой.
УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт:
–470 компани дээр гүйцэтгэх удирдлага буюу гүйцэтгэх захирал, дэд захирал, хэлтсийн дарга, газрын захирал гээд 10 орчим хүн. Мөн төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүнээр бас 10 хүн. Ингээд бодоход нэг компанид 20 орчим хүн улс төрийн томилгоогоор очсон гэсэн үг. Энэ хүмүүсийг цаашид хараат бус байдлаар байлгах тал дээр ямар бодлого баримтлах вэ. Хоёрдугаарт ТӨХК-иуд Хөгжлийн банкнаас баахан зээл авчихсан. Одоо бүр сүүлдээ компаниудын авсан зээлийг нь Засгийн газар төлнө гээд явж байна. Хувийн хэвшил авсан зээлийнхээ төлөө өөрсдөө хариуцлагаа хүлээдэг. Зарим нь бүр шоронд орж байна.
Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар:
-Харин тийм ээ С.Бямбацогт гишүүн ээ. Бид яг ийм системээр 30 жил явлаа. Үүнийг өөрчлөхийн тулд хуулийн төслийг оруулж ирсэн. Бид нар гэв гэнэт мэдэж байгаа зүйл биш шүү дээ. ТӨХК-иуд дандаа алдагдалтай, алдагдалтай ажиллуулсан хүмүүс нь хариуцлага хүлээдэггүй, ТУЗ-д нь төрийн төлөөллүүд нь томилогддог. Энэ тогтолцоог халахын тулд хуулийн төсөл оруулж ирлээ.
Өөрөөр хэлбэл, ТУЗ-ийн гишүүдийг дандаа нээлттэй сонгон шалгаруулалтаар авна. Гүйцэтгэх удирдлагыг мөн ялгаагүй ТУЗ-ийн баталсан дүрмээр, сонгон шалгаруулалтын үндсэн дээр төрийн өмчийн оролцоотой компаниудад тавьдаг шаардлагыг тавина.
ТӨХК-ийг хоёр жил дараалан алдагдалтай ажиллуулсан гүйцэтгэх удирдлага, ТУЗ-ийг шууд чөлөөлнө. Дараагийн өөр төрийн өмчит компанид, ТУЗ болон захирлаар очих нөхцөл бололцоог нь хаана. Үүн дээр бүртгэлийн нэгдсэн систем хөтөлнө. Гүйцэтгэх болон ТУЗ-ын гишүүдэд дандаа нөөцийн систем бүрдүүлж явна. Нөөцөөс хүмүүсээ томилно. Төрийн төлөөллийг дандаа нээлттэй сонгон шалгаруулалтын үндсэн дээр томилно. С.Бямбацогт гишүүн нэг мэдээллийг буруу ярилаа. ТӨХК-иуд Хөгжлийн банкин дах өр төлбөрийг Засгийн газар төлөхгүй. Харин тухайн компаниудын хувьцааг дахин хөрөнгөжүүлэх, санхүүжүүлэх байдлаар Хөгжлийн банкин дах өр төлбөрийг барагдуулах Засгийн газрын тогтоолын төсөл боловсруулагдаж байна. Удахгүй Засгийн газрын хуралдаанаар орно. Яг адилхан хувийн сектортой адилхан Хөгжлийн банкны өрийг төрийн өмчит компаниудаар өөрөөр нь төлүүлэх бодит ажил хийгдэж байна.
УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатар:
-Засаг дарга орон нутгийн өмчит ТУЗ-ийн гишүүдийг чөлөөлөх, томилох, урамшуулахаар байна лээ. Ингэж болохгүй шүү. Энэ эрх нь ИТХ-д байх ёстой. Өмчийн эзэд нь өөрсдөө өмчийнхөө төлөөллийг томилдог чөлөөлдөг байх нь чухал. Харин Засаг дарга санал оруулдаг байх нь зөв. Тэдгээрийг сонгон шалгаруулахдаа орон нутгийн өмчийн хариуцсан засаг захиргааны нэгж гэсэн байсан. Томъёолол нь буруу яваад байна. Өмч хариуцсан засаг захиргааны нэгж гэж байхгүй. Орон нутагт улстөржилтийг бий болдог шалтгаан нь ТӨХК-иуд. Учир нь эдгээр компаниудын ТУЗ-д улстөрчид ордог. Жишээ нь аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгч нар орон нутгийн өмчит компанийн ТУЗ-д орно. Цалин, урамшуулал авдаг. Урамшуулал гэж 100 гаруй сая төгрөг авах жишээний.
Гүйцэтгэх захирал ч мөн ялгаагүй ТУЗ-тэй гэрээ байгуулдаг. Жишээ нь дэлхийн зах зээл дээр бүтээгдэхүүний үнэ өөрийнх нь үйл ажиллагаанаас хамаарахгүйгээр өсөхөд бизнес төлөвлөгөөнөөс давсан орлогын 1-2 хувийг авдаг. Ингэхээр хэдэн зуун, сая зарим нь бүр тэрбумыг авдаг. Тиймээс ТУЗ-д орохын тулд өрсөлдөөн бий болдог. Төрөл бүрийн улс төрийн үйл ажиллагаа явуулдаг. Талцал, хуваагдлыг бий болгодог учраас орон нутгийн өмчит компанийн ТУЗ-ийн гишүүдийг шилж сонгоход ямар өөрчлөлтийг хийх вэ? Орон нутгийн өмчит компаниуд том хэмжээний төсвийг ТУЗ-ийн есхөн хүн дураараа баталдаг. Уг нь улсын төсөвтэй ялгаагүй байх ёстой.
Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар:
–ТУЗ-ийг нээлттэй сонгон шалгаруулна. Өмнөх хуулиар орон нутагт өмчийн асуудал эрхэлсэн нэгжтэй болох шийдвэр гарсан. Аймаг, орон нутгууд өмчийн төлөөлөл хэрэгжүүлэх байгууллагын бүтцийг эсэслэн шийдээгүй байна. Орон нутгийн өмчит компанийн ТУЗ, гүйцэтгэх захиралтай холбоотой сонгон шалгаруулалтыг явуулна. Харин томилгоог нь Засаг дарга эцэсэлнэ. Та сая нэг чухал санаа дурдлаа. Төсөв батлах, ашиг, алдагдлын тайланг хэн батлах вэ гэхээр жил бүрийн төсөв дээр ТӨХК-иуд хэдэн төгрөгийн ногдол ашгийг ирэх жилийн төсөвт төвлөрүүлнэ гэдгийг УИХ батална. Харин орон нутгийн өмчит компанийн хувьд өмчлөгч нь ИТХ учраас тухайн компанийхаа ашиг, алдагдал, ногдол ашгийн хувь хэмжээг ИТХ орон нутгийн төсвөө батлах үеэр хамт батална. Өмчлөгчид нь өмчлөгчийнхөө эрхийг эдэлнэ. ТУЗ болон гүйцэтгэх захирлын урамшууллыг хязгаарлана. Урамшууллын хувьд дөрвөн сарын цалингаас хэтрэхгүй байхаар тогтсон. Мэдээж компани бүрийн онцлогоос хамаарна.
Мөн алдагдалтай ажиллуулсан тохиолдолд гүйцэтгэх удирдлагын нөхдүүдээс өмчлөгч нь эргээд алдагдлыг нэхэмжлэх эрхзүйн зохицуулалтыг оруулсан. Салбарын сайд нь ТУЗ-ийг сонгон шалгаруулах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ.
Стратегийн чиглэлийн компаниудын 30 хувьд нь төрийн төлөөллийн нээлттэй ТУЗ-ийн гишүүд бусад компанудад 100 хувь нээлттэй ТУЗ-ийн гишүүд байна. Төр ямар бизнес хийх, хийхгүйгээ дөрөв, дөрвөн жилээр УИХ-д тайлагнаж ерөнхий төлөвлөгөөг батлах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, тэргүүлэх чиглэл гэсэн дөрвөн жил тутамд томъёолсон тэр асуудлаараа төрийн болон орон нутгийн өмчит компани байгуулах босгыг тавьж өгье. Хоёрдугаарт төрийн болон орон нутгийн өмчит компани байгуулахын тулд заавал тодорхой тооцоо судалгаа хийсний үр дүнд хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд багтсан тэр чиглэлээр төр бизнес хийнэ. Хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөнд дурдагдаагүй бусад чиглэлүүдээр хувийн хэвшил бизнес хийх боломжтой.
УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаяр:
–Төрийн болон орон нутгийн өмчит компанийн тухай хуулийн төсөл маш их саад бэрхшээлийг давж энэ танхимд орж ирлээ. Уг хуулийг энд оруулж ирэхгүй байх их том эрх мэдэл, мөнгөний ашг сонирхол байсаар ирсэн. Учир нь өнөөдрийг хүртэл ТӨХК байгуулж, шахаа хийж, ард түмний хамаг баялгийг хувьдаа идэж ууж гахай шиг таргалсан хүмүүс бий. Энэ хууль маш олон авлигачдыг эрх ашгийг хөндөж байгаа. УИХ 2019 онд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр байгалийн баялгийг нийт ард түмэнд хүртээх өөрчлөлт хийсэн. УИХ болон Ерөнхийлөгчийн сонгууль “Баялагтаа эзэн Монгол” гэх мөрийн хөтөлбөртэйгээр сонгуульд оролцсон. Баялгийн эзэн нь ард түмэн байх ёстой болохоос тэр баялгийг ухаж байгаа ТӨХК-ийн захирал, түүнийг тойрсон хүрээлэгчид, ашиг хүртэгсэд биш. Үүнийг хуулиар өөрчлөх анхны репорм орж ирлээ.
УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн:
-Бид энэ хуулийг зөв хийхгүй бол цаашид баялгийн сан, орлого, хуримтлал, хөгжлийн талаар ярих боломжгүй болно. Зөв хийсэн хуулиа дараа нь ягштил мөрдүүлж чадахгүй бол ТӨХК-ийн талаар ярилтгүй. Хувийн хэвшлийг хөгжүүлэх, чөлөөт зах зээлийг дэмжих нь суурь зарчмын асуудал. Өнөөдөр ТӨХК хувийн хэвшилтэй өрсөлдөж, чөлөөт зах зээлийн зарчим дээр үүний эсрэг явах зарчмыг хуульчилж оруулж ирж болохгүй.
Өнөөдөр тусгайлсан хууль гаргах гэж байгаа бол суурь зарчмуудыг тусгах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, үйл ажиллагааны хувьд төрөөс хараат бус дархлаа системийг энэ хуулиар тогтоох учиртай.
Уг нь энэ хууль гарахгүйгээр өнөөдөр мөрдөгдөж байгаа Компанийн тухай хуульд “Засгийн газар ямар нэг байдлаар компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд оролцох, нөлөөлөх, томилгоо хийхийг хориглоно” гэсэн зүйл заалт байх ёстой байсан юм. Гэтэл өнөөдөр орж ирсэн хууль алдаатай байна. Төрийн нөлөөллийг илүү ихэсгэх, компани өөрөө бие дааж шийдвэр гаргах эрхэд нь нөлөөлөх хууль болох гээд байна. Энэ хуулийг Сангийн яам, Хууль зүй дотоод хэргийн яам, Төрийн өмчийн хороо хамтарч хийсэн байх. Тиймдээ ч хуулийн төсөлд Сангийн яам, Төрийн өмчийн хорооны эрх мэдэл гэсэн баахан том бүлэг үүссэн байна. Хэрэв хууль зөв гарсан бол Төрийн өмчийн хороо татан буугдах ёстой байсан. Төрийн захиргааны төв байгууллагууд, Сангийн яам төрийн өмчийн компанийн үйл ажиллагаанд оролцохгүй байх ёстой.Ашгийн төлөө арилжааны зарчмаар ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх ёстой. Зах зээлийнхээ зарчмаар компанийн засаглалыг бүрэн бий болгох нь зөв. Хуулийн төсөлд байгаа алдааг би хэлж өгье.
Томилгоог шууд Засаг дарга, ТУЗ-ийг яамдууд томилдог болох гээд байна. Өнөөдөр болохгүй бүтэхгүй зүйлээ хуульчилж оруулах шаардлага байсан юм уу. Компаниудын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд нь нөлөөлдөг, дарамт шахалт үзүүлдэг энэ асуудлыг дахин хуульчлах шаардлагагүй гэж бодож байна.
Нэг заалтыг хараарай. “Засгийн газрын бүрэн эрх гэж юу байна вэ гэхээр 21.2.11-т нийгмийн сайн сайхны төлөө үйл ажиллагаа явуулах саналыг төрийн болон орон нутгийн өмчит компанийн ТУЗ болон гүйцэтгэх захиралд өгнө гэж байна.
Гишүүд энэ заалтыг анхаарах ёстой. Ийм заалт байхгүй байхад л бид хэрэгжүүлдэг байсан шүү дээ. Үүнийг хуульчлах ямар шаардлага байна вэ? “Тавантолгой” ХК-д 1.5 их наяд төгрөгийг төмөр замд зарцуулна гээд гаргаад тавьчихсан. Тус компанийн орлог, хуримтлалаар бид төмөр замаа барьж байна. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хуримтлал орлогоор бид жорлон барьж байна. 100 тэрбум төгрөг болсон. Тиймээс энэ байдлыг хуульчлах шаардлагагүй. Төрийн үйл ажиллагаа нөлөөллийг хуульчлах хэрэггүй. Дэлхийгээс гажсан, стандартаас зөрсөн зүйл хиймээргүй байна. Үнэхээр хийх гээд байгаа бол зарчмынх нь хувьд зөв хийх ёстой.
Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга П.Сайнзориг:
–Зарчмын хувьд Г.Тэмүүлэн гишүүнтэй санал нэг байна. Энэ хуулийн үндсэн зорилго нь төр өөрөө оролцох, оролцохгүй салбараа тодорхойлж бизнесийн үйл ажиллагаанд оролцох, үнэхээр компани байгуулж бизнесийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол бол төрийн өмчийн бодлого буюу зохицуулах чиг үүргээ ялгамжтай ханд гэдэг зүйл бий. Татвар авдаг төр хэмээх институцийн чиг үүрэг юу юм, төрийн өмчийн компанийн ард нийтийн баялаг яваа шүү дээ. Өмчийн эзэн буюу хувьцаа эзэмшигчээр хэнийг томилох, тэр хувьцаа эзэмшигч нь мэдээж төрийн аль нэг байгууллага байж таарна. Энд үл харагдагч эзэн байж болохгүй.
Тэгэхээр яам эсхүл Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газрын аль нэгийг хувьцаа эзэмшигч эрхийг хэрэгжүүлнэ. Хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэрэгжүүлэх байгууллагууд ТУЗ, гүйцэтгэх захирлыг нээлттэй сонгон шалгаруулна.
Энэ хуульд төрийн Сангийн яам гэдэг юм уу төрийн эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх агуулга байхгүй. Гэхдээ бид таны хэлсэн саналыг харгалзаж үзнэ. Мэдээж төрийн өмчийн компани байгуулж байгаа бол ногдол ашгийн бодлогоор Сангийн яамтай уялдаж таарна. Өмчийн бүртгэл, сонгон шалгаруулалт нээлттэй зарлах, хүний нөөц бүрдүүлэх чиглэлээр ТӨБЗГ тодорхой чиг үүрэг гүйцэтгэхээс өөр аргагүй. Энэ хууль Засгийн газраас өргөн барих Баялгийн сангийн хууль, Хөгжлийн сангийн хуультай уялдана. “Эрдэнэс Монгол” компанийг цаашдаа хөгжлийн сан болгож хөгжүүлэх Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Энэ нь Үндсэн хуулийн 6.2-т заасан “Байгалийн баялгийн үр өгөөжийг нийт ард түмэнд тэгш хүртээмжтэй хүргэх” үзэл санааг хэрэгжүүлнэ. Хуулийн төсөлд чөлөөт зах зээлийг хумихгүй байх асуудалд онцгой анхаарч байгаа. Зах зээлийн судалгаа, хөрөнгө оруулалтаа хаанаас татах, боловсон хүчний бодлого гэх бүх зүйлд уялдаатай хандана. Г.Тэмүүлэн гишүүний хэлсэн 21.2.11-т дахь заалт буюу “Нийгмийн сайн сайхны төлөө үйл ажиллагаа явуулах саналыг төрийн болон орон нутгийн өмчит компанийн ТУЗ болон гүйцэтгэх захиралд өгнө” гэх заалтын хувьд санал төдий. Түүнээс биш шийдвэр гэсэн үг биш.
УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн:
–Уг хуулийн төслийг боловсруулах гэж та нар хичээж ажилласан байх. Гэхдээ ХЗДХЯ хууль сэглэхээ боль. Өнөөдөр бид дэлхийгээс гажсан монгол стандарт зохиох гээд явж байна. ТӨХК-иудын хөрөнгийн хэмжээг хэрхэн нэмэгдүүлэх, үр ашгийн үнэлгээ зэрэг асуудлуудыг зааж чиглүүлээд суурь зарчмыг зөв тогтоох ёстой. Гэтэл эсрэгээрээ Засгийн газрын нөлөөллийг хуульчлах шаардлагагүй шүү. Үнэхээр ТӨХК-иуд ажиллаж чадахгүй байгаа бол төрийн өмчийн 400 компанийг татан буулгах ёстой. Эсвэл зөв хуулийг гарга. Болохгүй бол би хуулийн ажлын хэсгийг ахлаад явья. Залруулаад өгье.
УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар:
–Энэ хуулийг дэмжихээс өөр аргагүй. Монголд авлига, хулгай нүүрэлсэн нь төрийн болон орон нутгийн өмчийг дагасан компаниуд. Гол нь төр дотроосоо өөрийгөө цэгцлэх ажлын эхлэл нь хууль. Бидний хамгийн арчаагүй байдал сая танилцуулгаас харагдлаа.
Төрийн өмчийн нэгдсэн бүртгэл байхгүй учраас Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын хороо, Сангийн яам,Үндэсний аудитын газар гурван өөр тоо хэлж байна. Сангийн яамныхаар төрийн болон орон нутгийн өмчит 339 компани, Аудит 537, ТӨБЗГ 467 компани бий гэж байна.
Гэтэл манай гишүүд янз бүрийн тоо хэлдэг. Гэтэл яг үнэндээ төр өмчөө мэдэхгүй байна. Энэ хууль гарвал Б.Цэнгэл дарга юу хийх нь нэмэгдэж, юу хийх нь хасагдах юм. Хууль зүйн техник, найруулгаа бодоорой. 24 дүгээр зүйлд “Орон нутгийн өмчийг хариуцсан тухайн засаг захиргааны нэгжийн чиг үүрэг гэж заасан байна. Засаг захиргааны нэгжийн чиг үүргийг энэ хуульд заахгүй. Өөр хуулиар явна. Улс төрийн албан тушаалтныг ТУЗ-д оруулахгүй байх нь зөв. Гуравны нэгээс доошгүй нь төрийн захиргааны төлөөлөл байна гэж байна. Томьёоллоор төрийн захиргааны байгууллага гэдэг нь яам, агентлагаа хэлээд байгаа юм уу. Төрийн захиргааны байгууллагын төлөөлөл гэж цаашдаа хууль тогтоомжид бий болох юм уу. Би бол анх удаа л харж байна. Өөр нэр томъёо байх ёстой юм болов уу.
Хөгжлийн банкны түр хороо ажиллаж байна. Урьдчилсан байдлаар харахад маш их ТУЗ, гүйцэтгэх захирал солигджээ. 11 жилийн хугацаанд есөн гүйцэтгэх захирал, есөн ТУЗ-ийн даргыг сольж зээлийн хороонд байнга өөрчлөлт орсон. Олон яам тамгын газрын хүмүүс орохоор ээлж ээлжээрээ хулгай хийдэг юм шиг байдал үүсчхээд байна. Төрийн өмчийн ТУЗ, гүйцэтгэх удирдлага тогтвортой байх талаар хэрхэн тусгагдаж байна вэ. Сайдын үүрэг оролцоо нэмэгдсэн үү хасагдсан уу.
Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга П.Сайнзориг:
–Ж.Сүхбаатар гишүүнтэй 100 хувь санал нийлж байна. Монгол Улсын авлигалын төсөөллийн индекс сайнгүй байна. Үүний шалтгааны нэг нь ТӨХК-иуд. Тэдгээр компанийн ТУЗ, гүйцэтгэх удирдлагыг сонгон шалгаруулах процесс ил тод биш, улс төрөөс хараат. Дээрээс нь санхүүгийн болон үйл ажиллагааны тайлан олон нийтэд ил тод бус. Үүнийг засч залруулах шаардлагатай. Хуулийн нэр томъёоны хувьд анхаарна. Зарим зүйлийг буруу, зөрүү бичсэн байна. Төрийн төлөөлөл буюу төрийн захиргааны байгууллагын төлөөлөл гэдэг дээр стратегийн чиглэлийн ААН-дэд хамаарна. Өөрөөр хэлбэл, үнийн тарифын зохицуулалттай төрөөс татаас авдаг компаниуд буюу эрчим хүч, дулаан цахилгааны салбар хамаарна.
Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газрын дарга Б.Цэнгэл:
–Ж.Сүхбаатар гишүүнтэй санал нэг байна. Төрийн байгууллагуудын тоо хоорондоо зөрсөн. Төрийн болон төрийн оролцоотой компани дээр 170 төсөвт үйлдвэрийн газрууд нэмэгдэж байна. Төрийн болон төрийн оролцоотой компаниудын нэгдэх, нийлэх, тусгаарлах зүйлүүд байнга хийгддэг учраас тоо нь хэлбэлздэг. Өнөөдрийн байдлаар төрийн болон төрийн оролцоотой компаниуд 105 байна. Өнгөрсөн долоо хоногт гэхэд зарим компанийг татан буулгасан.
Орон нутгийн компаниуд яагаад замбараагүй байна вэ гэхээр өрхийн эмнэлэг 164, эм эргэлтийн сан 33, зарим тохиолдолд ахмадуудын төрийн бус байгууллагыг хүртэл бүртгэлдээ оруулчихдаг.
