ЗУРХАЙЧ, АНАГААХ УХААНЫ МАГИСТР Д.САЙНСАЙХАН: САЙН ЯВЖ, САЙХАН АМЬДАР. ЭЭЖ ААВ ЧИНЬ БАЯРЛАНА
Бид энэ удаад Бусдад туслахуй анагаах ухааны Манба дацан хийдийн зурхайч Д.Сайнсайханаас ахмад настны сэтгэлзүй, тэдэнд эерэг харилцааг хэрхэн дадуулах болон настны сэтгэл зүйн онцлогт тохируулан харилцах талаар ярилцсанаа хуваалцаж байна.
–Хоёулаа ахмадуудын сэтгэл зүйн онцлогийн талаар яриагаа эхэлье?
-УАУ-д 70-аас дээш насныхныг ахмадад тооцдог. Гэхдээ өнөөдрийн хувьд тэтгэвэрт гарснаар ахмадад багтахаар болжээ. УАУ-д нялх, хүүхэд насанд бадганы, идэр залуу насанд шарын, хөгшин насанд хийн бэлгэ чанар давамгайлна гэж үздэг. Тэгэхээр хийн хөнгөн, хөлбөрөнхий бэлгэ чанараас болж настай хүмүүс яс үесээр өвдөх, дуугарах, биеэ чагнах, нойргүйтэх, сэтгэл санаа нь хөлбөрөнгүй, тогтворгүй болчих жишээний.
Нөгөөтэйгүүр биеийн нь илч, тамир, сэтгэлийн тэнхээ буурч, залуугийн шарын хурц дайчин бэлгэ чанар байхгүй болох нь бие болоод сэтгэл зүйн аль алинд нөлөөлдөг. Тийм болохоор өөрийн энэ биеэ бие, сэтгэлийн талаас нь тогтмол арчилж тордох хэрэгтэй юм. Биеийн талаас гэхэд улиралдаа тохируулан идээ ундаа, явдал мөрөө зохицуулах. Хөнгөн, илчлэг шимтэй, шингэц сайтай шөлтэй хоол ундыг сонгож хэрэглэх. Оройдоо унтахаас өмнө сэтгэл санаа зовоох бодлуудыг аль болох бодохгүй байх.
Мөн дөрвөн тольтоо /2 гарын алга, 2 хөлийн ул/ жил өнжсөн шар тос эсвэл сүүлэн тосоор халуу оргитол нь тослох гэхчилэн гэрийн нөхцөлд гарын дор хийж бол засал олон бий.
-Тэгвэл сэтгэлээ хэрхэн “арчлах” билээ.
-Сэтгэл зүйгээ яаж удирдах вэ? Сэтгэл зүйгээс хамаарч бие хямарч, өвдөх гээд байдаг үүнийг сэтгэлийн гаралтай биеийн өвчин буюу психосоматик өвчин гэдэг. Энэ өвчнөөр хөгшин настай гэлтгүй бүх насны хүн өнөө үед өвчлөх болжээ.
Онош нь сайн тодрохгүй, эмчилгээ сайн авахгүй, эмчлүүлсэн ч дахих тохиолдлууд бүгд сэтгэлзүй болон далдын гадны нөлөөтэй холбоотой. Түрүүн ярьсан даа.
Санаа зовомтгой, аймтгай, цочимтгой, юмыг муугаар төсөөлдөг болчихдог нь хийн бэлгэ чанар нь арвидсантай холбоотой. Өнөөдөр над дээр ирж байгаа ахмадуудаас харахад андашгүй. Тэд өөрийгөө ингэж өвдөөд байна юунаас болчихов… гэхээс гадна манай энэ хүүхэд ингэчихлээ, тэгчихлээ, тэр маань сайн яваа болов уу, энэ нь яаж байна гэж асууна. Би боддог юм.
Орчин үеийн эмээ өвөө нар дээхнэ /уламжлалт/ үеийн өвөө эмээ нараас юугаараа ялгаатай байна. Би бол эмээ өвөөгийн хүүхэд. Багадаа эмээгээ дагаад Гандан орж ном их бичүүлнэ ээ. Үеийн хөгшчүүлтэй нь ч таарна. Тэр үеийн эмээ өвөө нар “Эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтны тусын тулд” гэж зориулж номоо бичүүлдэг. Энд өөрийн нь үр хүүхдүүд, хамаатан садан, товчхондоо санаа зовж буй бүх хүн болон өөрөө ч багтаж байгаа юм. Эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтанд тэнгэр, асур, хүн, адгуус, бирд, тамын төрөлд багтдаг шүү дээ. Дээдчүүл маань ийм гүн утга агуулга, философитой ханддаг байж.
Зөвхөн өөрийн төлөө хийсэн буян тухайн хүнийг уурлах, нэг муу зүйл бодох, хийх төдийд үгүй болон сарнидаг. Харин эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтны тусын тулд бодож хийсэн буян “Далайн усанд халбага ус хийсэн”-тэй адил хэзээ ч барагддаггүй гэдэг. Энийг хөгшчүүл мэддэг байсан байгаа юм. Энэ бол буяны талаасаа гаргасан философи. Нөгөө талаас ганцхан минийх гэж өмчирхөх нь аминч үзлийг өөртөө дадуулаад байгаа хэрэг. Би буюу минийх гэсэн аминч үзэл. Эндээс орчлонгийн зовлон гардаг.
Тэгэхээр ганцхан минийх биш бусдын төлөө гэсэн бодь сэтгэл үүсгэснээр сэтгэл зүйд нь стресс үүсэхгүй, өөрсдийн сэтгэл зүйг өвчлөхөөс хамгаалж болох нь байна. Урт наслах, илүү сайхан амьдрах боломжтой философийн гаргалгаа ердөө л энэ.
–Үр хүүхдүүд бид сайн явбал тэд маань бүтэн нойртой хонох юм даа, тийм ээ?
-Тийм шүү. Үр хүүхдүүд нь эцэг эх, эмээ өвөөгөө ойлгож халамжлах хэрэгтэй. Ажиглаж байхад насныхаа амралтад суух агшин буюу суусны дараах амьдралаас сэтгэл зүйн хямралд ордог. Энэ бол ажлаа больсонтой холбоотой байгаа юм. Тэтгэвэрт гарснаар хэнд ч хэрэггүй болсон мэт мэдрэмж төрдөг гэж ярьж ирдэг. Энийг бас үр хүүхдүүд нь ойлгох хэрэгтэй. Би бол тэдэнд аль болох өөрийн тамир тэнхээ, хүч чадалдаа тохирсон ажил, зорилготой байхыг зөвлөдөг. Хүүхдүүд нь ч энэ тал дээр дэмжих хэрэгтэй. Бас настайчуудын хамгийн их ярьж гомдоллон, сэтгэл зовниж ирдэг зүйл байна аа.
-Юу тэр вэ?
-Үр хүүхдүүд нь ээж аавыгаа хөгшрөхөөр хэн нэгнийдээ юм уу, өөрийнхөө гэрт аваад ирдэг. Энэ нь үр хүүхдийн талаасаа асарч халамжилж хамт харгалзах хүнтэй байлгах гэсэн санаа нь зөв ч гэхдээ настнуудын хувьд хамгийн дургүй байдаг зүйл юм шиг. Насаараа буюу 30,40,50 бүүр 60,70 жил өөрийгөө мэдээд, энэ амьдрал дахь асуудлаа толгой мэдэн шийдээд амьдарч ирсэн шүү дээ. Тэгээд өтлөхийн цагт айлд, хүний тогоо өнгийж амьдрахад эмзэглэдэг. Тэр амьдралдаа дасдаггүй өөрөө тусдаа амьдармаар байна гэж маш олон настайчууд ярина. Минийхээр өөрийн гэр орондоо, өөрийн мэдэлтэй амьдрах нь чухал болохыг зурхайчаар ажиллаж буй энэ он жилүүдээс олж харлаа. Яах вэ, хүүхдүүд нь ойр амьдраад, орж гараад, өдөр тутмын ачааллаас нь хуваалцан тусалж болно гэж боддог. Гэртээ байлгалаа гэхэд нэг өрөө гаргаж өгөөд хоол ундаа өөрийн дураар хийлгэдэг ч юм уу. Дөнгөж саяхан нэг эмээ “Хүүхдийндээ амьдардаг. Цайгаа ч дураараа чанаад ууж чадахгүй юм даа” гэж ярьж ирсэн.
–Зурхай зураад хэлж өгөхөөс гадна сэтгэл заслын ч зөвлөгөө өгдөг байх нь.
-Тэгэлгүй яах вэ. Би үр хүүхдийнхээ төлөө санаа зовоод бие нь өвдөөд хариугүй болчихсон настан буурлуудад хандаж “Та энэ насны бүх амьдралаа үр хүүхдүүддээ зориулсаан. Одоо танай хүү, охин эрүүл саруул, ном эрдэм сурч насанд хүрсэн. Одоо таны хийх ажил дууссан. Тэр минь энэ минь гэж битгий санаа зов. Харин та үр хүүхдээ сайнаар бодож, цай сүүнийхээ дээжийг хангай дэлхийдээ өргөөд, сайхан ерөөл тавьж бай. Та стресстээд санаа зовоод л явбал өвдөнө. Та өвдөхөөр үр хүүхдүүд тань зовно. Тэгэхээр эрүүл саруул, сэтгэл өөдрөг гялалзаад явбал таны үр хүүхэд ч сэтгэл өөдрөг сайхан явна гээд зөвлөнө л дөө”. Ингэхээр ахмадууд маань “Нээрээ ч тийм юм уу” гээд маш их баярлан хүлээж авдаг.
Нөгөө талаас үр хүүхдүүд нь эцэг эх, ахмадуудаа яаж баярлуулах вэ гэлцдэг. Тэр амархан. Сайн явж, сайхан амьдар. Ээж аав чинь хараад баярлана. Хүний эцэг эх гэдэг хөөрхий хүүхэд нь сайн явахад л хамгийн их баярлаж, саар муу явахад сэтгэлээрээ хатаж үхдэг улс юм даа.
– Ярилцсанд баярлалаа.
Ярилцсан П.Ундраа
